TIẾNG HÁT LÀM DÂU - NGUYỄN KHÔI

 TIẾNG HÁT LÀM DÂU

(Gầu Ua nhéng-Gâux Uô nhangs)

Tiếng hát phong tục dân tộc H'Mông 

English Songs to mark-ethnic Hmong 

Một tối mùa thu Hà Nội đến thăm bác Trần Lê Văn, nhà thơ kể rằng: Trong một lần tiếp một nữ thi sĩ Pháp, bà ta có hỏi:"Cái gì sâu sắc nhất trong thơ Việt Nam?". Nhà thơ Trần Lê Văn đọc một đoạn "Tiếng hát làm dâu"(dân tộc H'Mông ở Việt Nam) cho bà ta nghe(dịch ra tiếng Pháp), bà ta thốt lên:"Chưa được nghe một áng thơ nào nói về thân phận con người ( phụ nữ) sâu sắc như thế!". Nguyễn Khôi tìm đọc, cũng một ý nghĩ như thế và chuyển ngữ sang thơ Việt để bạn đọc các dân tộc anh em cùng thưởng thức.

Xin cảm ơn bác Trần Lê Văn đã cho tôi một động lực để làm công việc này.

Nguyễn Khôi 

Trại Hào Nam ( Hà Nội), 30-10-1996

- I -

1.Mùa xuân tới ra mùa sấm mới 

Khắp núi rừng chim nói ve ran ; 

Vàng Anh cất tiếng nỉ non, 

Năm nay em phải đi LÀM DÂU xa. 

5. Như con trâu nặng nề đeo ách, 

Như thân trâu măng buộc cọc tre ; 

Kéo cày từ sớm đến khuya, 

Phận làm dâu chẳng có mùa nghỉ ngơi. 

Chỉ có thác: ve trời lột xác, 

10. Chết đi thì thoát ách trâu măng. 

Xác ve mình nhẹ lâng lâng, 

Trâu măng tuột sẹo tâng tâng băng rừng. 

Cái suốt kêu vì guồng không hợp, 

Cái suốt kêu bởi tuột khỏi chân 

15. Vợ chồng e chẳng chung chăn, 

Nhà không chung mái lệ thầm đêm đêm.

- II -

Em đang ở nhà em không biết 

Nhà trai sang la liệt dù, ô 

Dù, ô đã ngoắc cột nhà 

20. Thế là thành vợ, thế là làm dâu. 

Hẹn ba ngày, ba đầu gà trống 

Mẹ bảo em : Cơm sớm rồi đi 

Em rằng : con chẳng thiết chi 

Không đi đâu cả, cơm thì không ăn. 

25. Mẹ bảo : đã nhận tiền của họ, 

Mày không đi cha sả thịt mày 

Đã xơi cơm rượu nhà người, 

Không đi, cha sẽ cầm roi đuổi mày ! 

Chiếc roi đồng ngang trời vun vút, 

30. Đuổi con đi để được bạc tiền ; 

Con đi cha mẹ lại buồn, 

Cha sầu mẹ thảm nhớ thương con hoài. 

Con có đi chẳng ngoài mười tháng 

Mượn cành cây buộc đoạn dây treo 

35. Đi đây, chào nhé bản Mèo, 

Đi đây hết khổ sớm chiều làm dâu. 

Say một giấc còn đâu đau đớn 

Thịt nát tan, máu vón không tan, 

Máu đầm nếp váy tím thâm, 

40. Để xem sinh gái đau lòng nào hơn ?

- III -

Cha mẹ em nuôi em được mấy 

Mới làm thân con gái biết chi 

Gái tơ còn chửa đến thì 

Đã người mai mối xin về làm dâu. 

45. Cha mẹ dỗ em đâu có thuận 

Họ hàng khuyên em vẫn chẳng ưng ; 

Mọi người bàn gả đến cùng, 

Thịt gà đã tính, ngày mừng đã lo. 

Váy áo em vẫn chưa kịp sắm, 

50. Rượu thịt đà khiêng đến đầy sân 

Em còn chưa sắm vạt, khăn 

"Rằng năm nay tốt" thì thầm họ trao. 

Thịt rượu đã treo vào cột bếp 

Người hả hê vợ đẹp, dâu ngoan 

55. Ba ngày họ hát họ ăn 

Ba ngày em nhịn, âm thầm buồn lo. 

Trời sắp sáng, khách vừa tan rượu 

Mẹ giục em mau dậy "đưa dâu'' 

- Nước đây rửa mặt, chải đầu 

60. Cơm đây ăn để về mau nhà người. 

Em rằng : Con không xơi, không bước 

Rượu thịt ai đã chuốc thì đi 

Mẹ kêu sao nói lạ kỳ 

Chị Nùng, cô Hán cũng về làm dâu. 

65. Em cãi lại : bằng đâu cô Hán, 

Biết đi qua chín tám cao sơn 

Chị Nùng cách chín tám rừng, 

Có đâu khổ nhục như con lấy chồng ! 

Thôi con ơi, ăn cơm kẻo muộn 

70. Mẹ sẽ cho anh lớn tiễn chân 

Em đành nuốt vội lưng cơm 

Lệ tuôn chào mẹ lên đường làm dâu 

Đám cưới đi trước sau vui vẻ 

Đến giữa đường họ nghỉ ăn trưa ; 

75. Không ăn, em xúc vài thìa, 

Khấn thần núi đến độ trì cho em. 

Hoạ mi nhặt cơm liền ca tiễn 

Khướu nhặt ăn, khướu đến hót đưa 

Qua sông thì phải luỵ đò 

80. Sang ngang nào biết bến bờ ai thương ? 

Chẳng biết bố mẹ chồng thương, ghét ? 

Anh trai về mình biết hỏi ai ? 

Trở vào trong bếp, nghẹn lời 

Như mưa đổ thác lệ thời chứa chan.

- IV -

85. Mẹ sinh em phận làm con gái 

Phải LÃO ĐEN mối lái buộc duyên 

Mẹ cha em nghĩ cũng phiền 

Những vờ nhổ tỏi, sang bên gọi làng. 

Hàng xóm sang hùn bàn đám cưới 

90. Hàng xóm sang lựa tối làm dâu 

LÃO ĐEN ở một ngày sau 

Về mang đồ lễ sang cầu hôn em. 

Mẹ em đã sắm thêm váy áo 

Sớm mai này theo Lão ĐEN đi 

95. - Mẹ ơi, con đã biết gì 

Cánh chim thơ dại xua về làm dâu 

Việc nhà chồng con sao gánh được 

Sợ tốn cơm mẹ buộc con đi ? 

Con đi, mẹ có sướng gì 

100. Con ơi lòng mẹ muôn bề đớn đau. 

Xuống suối sâu cõng thùng nước sạch 

Mẹ chồng chê nước đục, mắng em 

Nấu cơm chẳng dám nếm xem 

Mẹ chồng chửi : - Nó nếm liền ba muôi. 

105. Em suy đi nát bời gan ruột 

Nghĩ lại chừng kiệt sức, liều thưa; 

- Bà ơi, tôi đã dâu nhà 

Mà sao xem trên như là hươu đen. 

Sao lại nói chẳng nên vợ quý 

110. Bởi không ưa kiếm cớ nói ngang 

Xin mời Nhà Ngoại sang bàn 

Nói hết nhẽ, tôi sẵn sàng về ngay. 

Xin cứ cho chân tay buông thật 

Lời thẳng lời chẳng đặt điêu ngoa 

115. Tôi vui chạy thẳng về nhà 

Tôi vui như thể người ta đi làm.

- V -

Nhớ thuở em mới còn ẵm ngửa 

Ngón tay mềm như mớ rau non 

Mẹ cha chết sớm chẳng còn 

120. Cuộn lanh để lại, lớn khôn mới tìm. 

Chuột cắn nát cuộn làm mười tổ 

Nụ hoa em khó nở nên hoa 

Chú cô đâu phải mẹ cha 

Tham đồ sính lễ gả qua họ Giàng. 

125. Làm dâu đã đầy năm tết đến 

Không bà con thăm viếng hỏi han 

Nghĩ càng nẫu ruột nát gan 

Em than em khóc lang thang ngoài rừng. 

Mãi mới gặp đôi ông bà lạ 

130. - Khóc điều chi thảm quá thế mi ? 

Em rằng : Con chẳng khóc gì 

Chỉ thương cái phận ở, đi một mình. 

Không họ hàng chị anh thân thích 

Phận làm dâu đất khách quê người ! 

135. Người rằng : Chớ khóc con ơi 

Tao sai thằng cả tới nơi giúp mày 

Sẽ phát quang rừng cây gai chắn 

Phạt thẳng như gấu áo thẳng băng 

Cho con nhìn thấy họ hàng 

140. Cho con thấy chị em đằng nhà con.

- VI -

Không cho bát bắt em ăn bốc 

Đuổi vào rừng ngoài dốc đầu sông 

Nếu em có phép thần thông 

Sẽ thành con bướm trên đồng nhởn nhơ. 

145. Nếu chết được chết ngay chẳng sợ 

Đi kiếm người chồng nó thương em 

Đường này nóng bỏng, hãy quên 

Đường này nắng rát, chẳng thèm lại qua. 

Tóc em mới xanh chưa đầy búi 

150. Việc nhà chồng gánh chối xương vai 

Sang xuân chồng nó đi cày 

Em nào có thích tối ngày đi theo. 

Đi làm nương bên đèo núi dốc 

Em lòng nào xách cắp nồi xoong 

155. Mẹ khuyên : Con hãy bền lòng 

Nuôi gà, vỗ lợn theo chồng sớm hôm. 

Mẹ chẳng mắng con còn chịu ở 

Tức mình hoá thành ngựa thành rồng 

Bay đi cho rảnh mắt trông 

160. Có đi tìm hỏi cũng không kịp nào. 

Biến thành cá lặn sâu dưới nước 

Để chồng không tìm được thì quên 

Vùi trong đất hoá thành kim 

Chia lìa nhau bởi chồng tìm chẳng ra.

- VII -

Em ơi,  

165. Cho chị được đôi lời than thở 

Như  em được chồng vợ đẹp đôi, 

Đũa không lệch, tốt đàn môi 

Chồng hiền chồng tốt được người chồng yêu. 

Còn chị được bao nhiêu cái xấu 

170. Đũa lệch đôi, đàn sáo lệch cung 

Chồng thì ác độc tới cùng 

Chẳng thương yêu, chỉ thích làm khổ nhau. 

Ruộng chị xấu, bờ cao cũng xấu 

Có cày bừa chẳng ngấu bùn lên 

175. Lứa đôi nào được như em 

Được người chồng tết đêm đêm mặn nồng. 

Phải bịch xấu, thóc mồng lúa mục 

Phải chồng hèn, chị nhục xiết bao 

Trốn không xong bị trói vào 

180. Ba trăm roi bật máu trào thịt da. 

Chạy chẳng thoát người ta cột chặt 

Gậy họ phang họ đập kinh người 

Tưởng chừng đã chết đến nơi 

Thân nàng dâu mới rã rời đớn đau. 

Trời ơi, 

185. Thân như thể thân trâu thân ngựa 

Chẳng khom lưng hạ túi hạ thồ 

Này đây lá ngón bên bờ 

Làm cho một nắm, nuốt cho xong đời. 

Lá thuốc độc cay ơi cay lắm 

190. Lá thuốc đau bỏng đắng buồng gan 

Cho thân quằn quại quay cuồng 

Hồn lìa khỏi xác thoát làm dâu... thôi !

- VIII -

Tết, người ta vui chơi nhảy múa 

Không lứa đôi, tủi hổ khóc than 

195. Lẻ loi đơn chiếc cũng buồn 

Như thân gái goá cày nương không bờ. 

Chiều tối lũ chim cò về tổ 

Ta đêm đêm trong cửa nhà người 

Sáng ra chim hót chim chơi 

200. Ta thì trong bếp mồ hôi ròng ròng. 

Người có chồng cuối năm sắm tết 

Đi chợ chơi, váy đẹp tung tăng 

Ta như gậy đuổi lợn hoang 

Nhà chồng coi rẻ chẳng màng chẳng chăm. 

205. Chim cu lượn trăm vòng bên núi, 

Cả nhà chồng hắt hủi, thương đâu 

Tuổi xuân đượm những đớn đau 

Buồn da héo thịt làm dâu nhà người. 

Mù kho từ, ôi mù kho từ 

210. Kiếp làm dâu xưa, ôi tù tại gia.

- IX -

Con chim Pệ mổ tìm hạt thóc 

Mổ trượt rồi, hạt thóc trật vương 

Vẫn còn hạt thóc trên nương 

Làm dâu,em phải ở Mường Người ta 

215-Nếu còn sống còn là nát ruột 

 "Lá ngón" đây thà nuốt cho xong 

Đắng cay hơi thở cuối cùng 

Chết rồi, có ngó khó chừng nhận ra ? 

Em yêu chết...hồn qua cõi " tử " (1) 

220-Lên rừng đào trên " Dụ xí nhung" (2) 

Hờn căm, khạc nhổ xuống "Trần" (3) 

Con đường nước mắt, con đuờng khóc than 

Em yêu chết...hồn sang cõi " tử " 

Lối đất hồng trên "Dụ xí nhung" 

225-Hờn căm khạc nhổ xuống "Trần" 

Con đường nóng bỏng, con đường tối đen 

Hỡi bạn tình,một phương ta chết 

Mẹ cha thương : một huyệt chôn chung 

Gà có đôi. Rồng có Rồng 

230-Hẹn anh...lối : Dụ xí nhung" em chờ... 

Có hoa Ban, hoa Mơ nở đẹp 

Ta thong dong chơi tiếp Chợ Phiên 

Trời thương cho "tái sinh duyên"(4) 

Anh con Mẹ Thái, còn em  "Mẹ Mường" 

235-Mảnh đất xấu, cõi "dương" (5) bất hạnh 

Cõi Mường Ma...ta lánh có đôi 

Thôi thì thay đổi hình hài 

Ăn thôi cầm đũa...khác người trần gian.

Trại Hào Nam - Hà Nội 30-10-1996

NGUYỄN KHÔI chuyển ngữ

-(1)chết. 

-(2)mường trời=thiên đường. 

-(3)cõi đời đang sống 

-(4)-kết duyên lại,nhưng không làm con mẹ Hmông ( Mèo ) nữa và thay đổi cả hình dạng và cách sinh hoạt... 

-(5)cũng như cõi trần

MERRY CHRISTMAS AND HAPPY NEWYEAR 2026

 NM THÂN KÍNH CHÚC 

QUÝ ANH CHỊ ,BẠN BÈ,CÁC EM ĐÃ ỦNG HỘ GIAO LƯU VỚI FB SUONGLAM VÀ BLOG NHÃ MY

MỘT MÙA GIÁNG SINH  VUI VẺ AN LÀNH CÙNG NĂM MỠI 2026 NHIỀU HẠNH PHÚC THÀNH CÔNG TỐT ĐẸP

CHẠNH LÒNG NHỚ MÙI RƠM GIÁP TẾT - TỪ KẾ TƯỜNG

 CHẠNH LÒNG NHỚ MÙI RƠM GIÁP TẾT

Đồng đất quê tôi ngày xưa trồng lúa một vụ, gọi là lúa mùa. Ba tháng giáp Tết những cơn gió chướng thổi về mang theo hơi lạnh se se báo hiệu những ngày cuối năm, lúc này mưa đã dứt, chỉ có gió chướng và nắng quái lướt nhẹ trên những cánh đồng vàng rực màu lúa chín rộ. Hôm trước vẫn còn đi trên bờ ruộng, nghe thấy gió và nắng như nhuộm thêm thứ sắc màu đẹp lộng lẫy cho những bông lúa no đầy, trĩu nặng. Một cơn gió chướng từ hướng con sông làng thổi tới, cả cánh đồng vang lên âm thanh rào rạt của lúa và lúa, những nhánh bông lúa lắc lư, đong đưa, cạ vào nhau thành tiếng gọi quen thuộc của nhà nông. Âm thanh như có cả mùi thơm bay theo vào tận xóm làng, lay động những bờ tre, nồng nàn thêm khói bếp, đong đầy những căn nhà trống và sân phơi lúa đã được dọn sạch chờ một vụ mùa rộn rã tiếng nói cười của những chàng trai, cô gái vần công, đổi công gặt, đập, cộ lúa về đầy sân.

Ấy thế mà chỉ một vài hôm đi lại trên những bờ ruộng mới hôm trước như bị thu hẹp lại bởi những nhánh lúa trĩu nặng bông vàng cạ vào chân. Nhưng hôm nay cả quãng đồng không, chẳng thấy một nhánh lúa nào lắt lĩu theo gió, đong đưa trong nắng vàng như mật ong mà chỉ toàn chân rạ tươi đang chuyển sang màu vàng nhạt để bắt đầu khô quắt lại với màu vàng sậm hơn khi nước rút khỏi chân ruộng trơ vơ một màu đất trắng đang trở mình để nứt ra theo từng dấu chân trâu. Một mùa rơm rạ mới làm đẹp thêm cho những cánh đồng chang chang nắng buổi trưa rồi trở lạnh se se vào chiều sẫm, báo hiệu thời tiết cuối đông bắt đầu chuyển sang xuân.

Có hai cách thu hoạch lúa và lấy rơm. Một là người ta gặt tới đâu, công đập bồ kéo cái bồ to đùng tới đó để đập từng ôm lúa rồi vứt rơm thành từng đống trên mặt ruộng, còn lúa được cho vào bao cột lại có xe trâu cộ về. Hai là lúa gặt tới đâu có công bó lại rồi gánh hoặc xe trâu cộ về sân nhà chờ trâu đạp. Người ta thường đợi những đêm trắng sáng để cho trâu đạp lúa, khung cảnh vừa thơ mộng, vừa mát mẻ đỡ mệt người và trâu. Muốn thế, cả nhà xúm nhau mỗi người một việc, những nhánh lúa được trải ra trên sân thành một lớp dày, trâu được cột ách hai con đạp đôi cho nhanh. Trâu đạp lúa sẽ bị chụp vào miệng một cái rọ đan bằng tre để nó khỏi vừa đạp vừa ăn lúa, một người cầm roi tre đi phía sau điều khiển cho đôi trâu đi vòng vòng thật chậm để đạp cho lúa rơi ra, rơm sẽ được một người dùng cây đòn xóc hất gom vế một chỗ. Để đề phòng trâu đạp lúa rồi “ị” bậy, một đứa nhỏ được giao nhiệm vụ cấm cái xô hoặc cái chậu chực sẵn, khi thấy trâu có dấu hiệu “ị” bậy thì lập tức cầm xô hoặc chậu chạy nhanh vào hứng. Hình ảnh này rất quẹt thuộc trong khung cảnh đạp lúa của nhà nông ngày xưa.

Dù thu hoạch lúa bằng cách đập bồ hay cho trâu đạp, rơm cũng vẫn là thứ phế thải của nhà nông. Ở thôn quê, hầu như nhà nào cũng có một cây rơm không trước sân thì sau nhà. Đống rơm vun cao là biểu tượng của một mùa lúa trúng, gia chủ no đầu. Rơm chất thành đống lúc đầu còn tươi xanh, sau khô dần sẽ biến thành màu vàng sậm. Tuy là thứ thải loại từ cây lúa sau mùa gặt, nhưng rơm không bỏ phí mà chất đống để dành, dự trữ cho trâu bò ăn cho tới mùa mưa năm sau. Rơm còn được bó lại thành con cuối để đốt un muỗi cho người và cho trâu bò.

Rơm cũng được dùng làm chất đốt, lửa rơm để nướng bánh phồng, bánh tráng vào dịp Tết mà không có thứ lửa củi nào bằng. Rơm còn được chất thành vồng để nuôi nấm rơm và khi rơm khô mục sau vài mùa mưa thì dưới chân rơm sau mấy cơn mưa dầm, đất ẩm sẽ nhú lên những tai nấm rơm màu nâu, đây là nấm rơm tự nhiên không cần dùng meo để cấy nuôi và tất nhiên sẽ rất ngon khi chế biến. Những cây rơm nào sau mấy vụ mưa mà cho nấm tự nhiên thì gia chủ sẽ rất vui vì tin tưởng mình gặp may mắn, năm nay lại sẽ trúng mùa.

Trẻ con thôn quê thường có những trò chơi quanh đống rơm vào những đêm trăng sáng, nhất là trò chơi cút bắt (trốn tìm) hay cũng còn gọi là trò chơi năm mười. Nhưng rơm còn sót lại trên đồng ruộng mới cho ta hết ý nghĩa của một mùa rơm, rồi chân rạ khô tàn lụi vừa có tên là gốc rạ nhưng cũng vừa là rơm khi gốc rạ tàn lụi, người thôn quê gọi tắt là rơm rạ. Khi đồng ruộng còn nước lấp xấp để đắp hầm cho cá nhảy thì gốc rạ là thứ vật liệu không thể thiếu để kết dính với bùn be bờ, nhét hang cá, đốt lên hun khói hang chuột thì không họ hàng nhà chuột nào chịu nổi mùi khói của rơm rạ ắt phải phóng khỏi hang thoát thân để … chui vào rọ thôi.

Đến khi đồng ruộng cạn khô, nứt nẻ thì rơm rạ oai mục sẽ là một thứ “cỏ” tuyệt vời để lót nền ruộng thành sân đá bóng cho những đội bóng trẻ con chân đất thôn quê. Sân bóng tự nhiên có rơm rạ lót nền “cầu thủ” chạy rất êm chân, chạy mệt đứt hơi thì nằm lăn ra trên rơm rạ nằm thở, rất lạ là mùi rơm rạ khi hít vào lại tạo cho ta cảm giác dễ chịu, khoan khoái, mau lại sức và tiếp tục đua theo trái bóng của một thời thơ ấu tuyệt vời.

Sau bao nhiêu năm đi xa quê làng, tôi vẫn chỉ ao ước được trở về nằm lại một lần trên rơm rạ để hít, ngửi lại mùi thơm nồng ấm, ngọt ngào, chất chứa ngút ngàn kỷ niệm ấu thơ ấy. Nhưng rất buồn vì đồng ruộng quê tôi bây giờ người ta đã lên vườn, cải tạo thành ao nuôi tôm, hầu như không còn ai trồng lúa nữa nên mơ ước nhỏ nhoi này không thực hiện được. Quê nhà tôi bây giờ cũng ít còn những căn chòi giữ vịt, những ngôi nhà lợp lá đơn sơ mà hầu như đều là nhà tường lợp tôn giả ngói, nông dân ăn gạo đong ngoài chợ nên nhà cũng chẳng có đống rơm nào.

Mấy hôm về quê tìm lại thú vui ngày cũ tôi có nuôi vài con gà, khi gà kêu ổ, tôi đi hỏi khắp xóm, khắp làng để xin nắm rơm về lót ổ gà nhưng không ở đâu có, đành phải tét lá chuối khô lót ổ đỡ cho gà đẻ vậy. Thấy tôi đi xin rơm cả làng cùng cười, bởi vì có ai còn ruộng, trồng lúa nữa đâu mà có rơm?

Bỗng dưng tôi trở thành người đi lang thang xin rơm, buồn ngẩn ngơ nơi chính quê mình và nhớ mùi rơm rạ tuổi thơ vô cùng.

TỪ KẾ TƯỜNG

TÌNH MẸ THƠ NHÃ MY, NHẠC TỐ MAI

TÌNH MẸ

THƠ NHÃ MY

PHỔ NHẠC  & TRÌNH BÀY TỐ MAI

CUỐI NĂM NHÌN LẠI…- THƠ NGUYỄN AN BÌNH

 

CUỐI NĂM NHÌN LẠI…

Về đây lắng tiếng chiều rơi

Rừng cây khô ngọn gọi đời quạnh hiu

Cánh chim mờ mịt cô liêu

Chìm trong dáng núi liêu xiêu phương nào.

Về nhìn nước chảy qua cầu

Dòng sông quê cũ bạc màu gió sương

Chỉ còn mây nước buồn vương

Bờ xa bãi cạn còn thương cuộc tình.

 

Về đây thắp đợi bình minh

Bỗng dưng bắt gặp lại mình – thuở xưa

Tóc bồng hỏi chuyện ngày mưa

Màu thời gian chợt như vừa thoảng qua.

Về nghe gió hát tình ca

Xanh màu cây cỏ phù hoa phím đàn

Dòng đời chưa vội sang trang

Thấy trong chìm nổi ẩn tàng bóng thôi.

Trăng vàng em đổ mất rồi

Ca dao ngày đó đưa người xa tôi

Cuối năm ai đếm tuổi đời

Mặc cho lá cuốn chơi vơi cội nguồn.

NGUYỄN AN BÌNH

BIỂN TÌNH VỖ MÃI KHÔNG NGUÔI - THƠ HUỲNH TÂM HOÀI , NHẠC A.I

CÓ MỘT THỜI NHƯ THẾ - THƠ NGUYỄN KHÔI

 

Lời thưa : Bài thơ "Có một  thời như thế" - đó là thời "Xây dựng chủ nghĩa" - THỜI BAO CẤP...NK viết cách nay đã 27 năm, tưởng là "Cái thời ấy đã qua " rồi...nhưng thực nó lại chưa qua, nó tự chuyển  biến/ chuyển hóa sang một Xã hội đang  bị xuống cấp/ tha hóa một cách toàn diện...Xin đăng Bài thơ làm Tư liệu về "một cái nhìn của một Quan chức cùng thời" để mọi người suy ngẫm, cùng chia sẻ, để thế hệ con cháu biết được " à , Xã hội Việt Nam thời đó , nó là như thế..." :

CÓ MỘT THỜI NHƯ THẾ

Ta đã trải một thời đầy biến động

nay Tổng Bí Thư mai đã bị "đòm" (1)

bao "lãnh tụ" hết đường kiếm sống

đến Lê nin cũng hết thuở tôn sùng.

Có một thời Đảng là Thần thánh

Nghị Quyết ra thành Luật thi hành

ăn "định suất", yêu đương phải báo cáo

Sống như trong Trại lính...luôn phải cảm ơn.

Có một thời Đình chùa bị phá

Lý tưởng là Chủ nghĩa Mác- Lê nin

Hát tập thể, ngắm trăng tập thể

"Đoàn thể" lo cả việc cưới xin.

Có một thời Bán buôn là phạm pháp

làm như Trâu mà chẳng được ăn

Nuôi Lợn để bán cho Nhà nước

V.A.C của Hợp tác, cấm làm riêng.(2)

Có một thời tự hào là Bần , cố

Văn hóa lớp 3 nắm đủ chức quyền

"Dép cao su" được toàn dân chiêm ngưỡng

Áo trắng, quần xanh là "mốt" của thanh niên.

Có một thời Con gọi Cha là "đồng chí"

cụ 80 thì gọi là "anh"

Chủ tịch Nước, toàn dân kêu là "Bác"

Mọi người làm theo "kẻng" điểm danh.

Có một thời họp hành vất vả

Gà gáy rồi Hợp Tác họp chưa tan

Một người sống bị mọi người "theo dõi"

đến chết rồi còn cảm thấy bất an

Có một thời "Phở không người lái"

 

Muốn mua gì ra Mậu Dịch mà mua

"Xếp hàng cả ngày" sống bằng tem phiếu (3)

"Kế hoạch hóa" mọi điều đến cả chuyện riêng tư.

Có một thời "ông chủ" lại núp danh "đầy tớ"

"Cu ly" được tôn là "giai cấp cầm quyền"

"Đầy tớ" sống cuộc đời Vương giả

"Giai cấp cầm quyền" lại khổ quá Dân đen.

Có một thời Chân Lý hạ xuống thành Định Lý

mọi lời thề như gió bay đi

mọi lời Hứa nhàm như Công Lý

mọi Quyết định do Cấp Ủy đưa ra...

Có một thời ai cũng có thể là "Người lãnh đạo"

Cán bộ đầy đường ăn/ phá/ hà hiếp nhân dân

Kẻ ngu nhất luôn tự khoe sáng suốt

Bài bản nực cười bắt cả Nước phải tuân...

Có một thời "Đẹp" là tội lỗi

"cái Tôi" bị phê, bị đánh tơi bời

Nói theo Đảng, đi theo lời Đảng gọi

"Mình vì mọi người" phải hát, phải vui...

Có một thời chỉ hút thuốc lá Trường Sơn và đọc thơ Tố Hữu

"Sống như anh", "Bất khuất" (4) là sách gối đầu giường

Toàn dân sống và làm theo lời Bác

phải biết căm thù, phải biết yêu thương.

Có một thời mọi hành động rất "duy Ý chí"

Phá rừng đi để lập Nông trường,

làm cầu Thăng Long, xây Lăng vĩ đại

Dân cuồn cuộn đi bới đất tìm vàng...

Có một thời sống chỉ vì Xã hội

Gia đình chia ly để vì Đảng/ vì Dân

-Vợ liệt sĩ...bây giờ ai thăm hỏi ?

Con bụi đời, mù chữ chạy lông bông...

Có một thời luôn họp hành kiểm điểm

-Ăn nói ra sao, tư tưởng thế nào ?

Sống cảnh giác và làm ăn giả dối

trả Lương vờ, làm cũng vờ thôi...

Có một thời như sống bằng hy vọng

Kế hoạch vẽ ra trên gió trên mây

Các Quan chức ăn giỏi, nói giỏi

mặc Nhà quê tăm tối, sình lầy...

Có một thời hão huyền, không tưởng

Sống cực đoan và thiên kiến cực kỳ

- đã là Mỹ thì cái gì cũng xấu

còn Liên Xô là tốt đến mê ly.

Có một thời đến như là phi lý

- ai cũng muốn thoát ly, không thích ở nhà mình

Vinh dự được vào Đoàn, vào Đảng

Mình chẳng  còn là mình hơn Kịch sĩ trứ danh.

Có một thời những con người chân chính 

phải về  vườn sống cảnh lầm than

Bao chiến tích cũng trở thành vô ích

tức (khí) ngồi nhìn Lũ Cơ Hội tham lam...

Có thời Đảng độc quyền lãnh đạo

mọi riêng/ chung có Đảng lo rồi

Nhân danh Đảng- lũ đặc quyền/ đặc lợi

Vô kỷ cương, tiêu cực đẻ như Ruồi...

Có một thời Trí thức thành "Học giả"

bị trói hoài trong cơ chế Quan liêu

làm đầy tớ cho những thằng ngu dại

vì vợ con chẳng còn "sĩ" bao nhiêu.

Có một thời mình nghĩ mình tài giỏi

luôn dạy đời và lớn tiếng tự ngợi ca

Mình tự khen mình là Vĩ đại

Ta nhìn rốn ta bảo "Tầm nhìn xa" (5)

Đấy là thời vĩ cuồng ấu trĩ

Tự cho ta tốt đẹp nhất trên đời

rất khoái chí xơi "Quả Lừa" to tướng

Nay vẫn còn vị đắng trên môi.

Cái thời ấy qua rồi như Ác mộng

có bao điều còn nhức nhối lương tâm

còn hậu quả di căn cho hậu thế

là Hồn Ma lởn vởn khắp thôn làng.

NGUYỄN KHÔI

     Hà Nội , ngày 3-4-1990
     

               -----

(1) Xê au xe cu- Romania

(2)vườn, ao ,chuồng

(3) XHCN

(4) tác phẩm của Trần Đình Vân, Trần Đĩnh

(5) của Nguyễn Khải

Nguồn :từ email của tác giả Nguyễn Khôi gửi