NGƯỜI LỘT DỪA MƯỚN TRONG KÝ ỨC TUỔI THƠ
Hàng mấy thiên dừa (mỗi thiên là 1.000 trái) chất ngập sân, ngập nhà phải mướn người lột dừa chuyên nghiệp lột trong thời gian ngắn nhất để kịp đập ra phơi nắng, hoặc sấy rồi cạy thành dừa miếng vô bao, chở bằng đò máy đi tỉnh cân bán cho các chủ dựa. Nếu để lâu dừa khô sẽ có mộng, mọc mầm nứt vỏ, nhú ra thành dừa giống thì không còn giá trị.
Lột dừa chuyên nghiệp phải có cây “cây nằm”còn gọi là “Cây dằm”, một dụng cụ không thể thiếu với công việc lột dừa trăm, dừa thiên. Cây nằm rất dơn giản, làm bằng thân cây mù u, cây dẹt, đẻo nhọn phần gốc. Bên trên gắn một mũi chỉa nhọn bằng thép dài khoảng 7cm. Cây nằm càng lâu năm càng lên nước bóng loáng được cắm sâu trên nền đất cứng ở thế nghiêng một góc vừa tầm đứng ngang thắt lưng của người lột dừa. Sao cho cây nằm đủ lực chịu và chỉ trong 3 động tác người lột dừa cắm trái dừa khô lên mũi cây nằm, nạy ngang thì trái dừa phải được lột hết vỏ thành 3 phần. Vỏ dừa đúng chuẩn phải lột đúng 3 miếng khi chủ vườn bán cho người mua vỏ dừa làm củi chụm sẽ được đếm là 1, cứ thế đếm lên thành trăm hay thành thiên vỏ dừa để tính tiền với người mua.
Do đó người lột dừa chuyên nghiệp phải lột dừa khô theo quy định này. Nếu lột trái dừa thành 4 phần vỏ hay bị bể vỏ thì mất uy tín với chủ vườn và sẽ khó được chủ vườn khác mướn. Một người lột dừa chuyên nghiệp ở quê tôi có thể sống quanh năm với nghề lột dừa, khỏi phải làm ruộng. Nên dẫu sao nghề lột dừa mướn cũng an nhàn hơn nghề cắt lúa, đập bồ, cày ruộng phơi lưng, bán mặt cho trời. Lột dừa tất nhiên được làm việc trong bóng mát, được chủ nuôi cơm, uống trà giải lao. Nếu làm ngoài giờ (làm đêm) được trả thêm tiền overnight, nhất là những đêm rằm trăng sáng công việc lột dừa dẽ có thêm thú vui, giải trí với đờn ca tài tử. Rất lãng mạn, rất vui. Và đây là hình ảnh nên thơ, những đêm trăng sáng ở miệt vườn trong vụ mùa lột dừa.
Nghề lột dừa tất nhiên chỉ dành cho thanh niên trai tráng, đàn ông khỏe mạnh, mắt rất sáng. Vì công việc đặc thù này cần phải có sức mạnh, mắt sáng để tự mình không gây thương tật, tai nạn lao động cho chính bản thân mình khi người lột dừa dùng hai bàn tay cầm ôm trái dừa khô (loại dừa ta, trái to) cắm vào đầu mủi chỉa để nạy vỏ dừa, nếu mắt lờ mờ, dễ cắm trượt trái dừa trong khi cả hai bàn tay của mình lại cắm vào mủi chỉa thì chỉ có nước bỏ nghề.
Đòi hỏi nghề lột dừa mướn khắt khe là thế, nhưng tôi lại biết có một người đàn ông trung niên ở quê tôi ngày đó sống bằng nghề lột dừa chuyên nghiệp nhưng mắt lại… mù mờ không thấy đường do bị tật bẩm sinh. Cả hai con mắt đều lộn tròng, tức tròng trắng nhiều hơn ròng đen, mỗi lần nghe ai hỏi đều phải ngước ngước hai mắt, nghiêng nghiêng đầu để nhìn người đối diện qua giọng nói, còn nhìn có thấy rõ không thì tôi hoàn toàn không biết. Người lột dừa chuyên nghiệp, bị di tật mắt bẩm sinh này là chú Tám Đạo, chú mất lầu rồi, có khi trong chiến tranh. Sau năm 1975 tôi về quê không còn gặp chú Tám Đạo nữa, nhưng hình ảnh chú thì tôi nhớ rất rõ, không thể quên được. Bởi lẽ, chú Tám Đạo khi còn sống, giữa chú và tôi có nhiều kỷ niệm do chú là thầy dạy tôi ca vọng cổ sáu câu và bài bản vắn của đờn ca tài tử trong những mùa nghỉ hè, và trong những đêm trăng lột dừa có tổ chức văn nghệ.
Chú Tám Đạo ngày đó khoảng 40-45 tuổi, người thấp, đậm, rất hiền từ, tôi chưa thấy chú nóng giận hay lớn tiếng với ai bao giờ. Ngoài tài lột dừa chuyên nghiệp, chú Tám Đạo là “vua” đàn ghi ta phím lõm và đàn kìm, chú ca vọng cổ hay bài bản vắn cũng rất hay. Ngón đàn của chú Tám Đạo thật điêu luyện, và cho dù trong buổi đờn ca tài tử chú thủ cây ghi ta phím lõm hay cây kìm, chú luôn giữ song lang. Tôi nhớ mỗi lần khi chú Tám Đạo “rao đàn” để tôi ca, lúc chú nhịp chân gõ song lang cái cốc chú vừa mỉm cười vừa hối tôi “Vô đi mày”.
Nhưng tài nhất là khi chú Tám Đạo lột dừa. Một mình chú “mão” luôn mấy thiên dừa của chủ vườn không cần ai phụ giúp. Một tay chú Tám Đạo cắm cây nằm ngập sâu vào đất, lắc lắc thử dộ nghiêng vừa tầm, và động tác mạnh mẽ, dứt khoát khi hai bàn tay gân guốc của chú cầm trái dừa khô thật to cắp phập vài mũi nằm “y như để”, không sai, không trượt một ly. Và thật nhanh gọn, chỉ trong 3 động tác nạy trái dừa khô, miếng vỏ dừa được lấy ra nguyên vẹn không bị bể. Chú lột dừa phải nói là “thần sầu” một người lột dừa chuyên nghiệp sáng mắt lột không điêu luyện bằng chú.
Gần 50 tuổi chú Tám Đạo không vợ con, ở một mình. Chú có tài đàn, ca vọng cổ rất mùi, lột dừa nhanh và đẹp như múa. Ăn nói có duyên và thật bất ngờ, chú Tám Đạo cũng rất đào hoa. Một lần chú kêu tôi tới nhà mà theo lời chú là “để nhờ chút chuyện”. Chú với tôi thì đâu có chuyện gì ngoài chuyện chú luyện giọng, tập nhịp cho tôi ca vọng cổ và mấy bài bản vắn 3 nam 6 bắc như xuân tình, tây thi, nặng tình xưa, lý con sáo, sơn đông hướng mã, thủ phong nguyệt, xàng xê… Nhưng hôm đó khi tôi đến chú không dạy tôi ca, tập nhịp mà nhờ tôi… viết thư tình gửi cho chị Thắm, một cô gái rất đẹp, da trắng, tóc dài, mắt đen láy vẫn thường ngồi nghe chú Tám Đạo đàn vọng cổ hoặc xem chú lột dừa bằng ánh mắt trìu mến, say mê.
Tôi vẫn còn nhớ giọng chú Tám Đạo khi thố lộ điều này với tôi, giọng chú rất tội nghiệp:
- Mày học ca tài tử tao dạy mày thì tao là thầy. Tao hãnh diện vì có đứa học trò ca hay, ca mùi, học ít biết nhiều như mày. Nhưng từ giờ trở đi, mày viết thư tình giùm tao thì mày là thầy của tao. Nếu chuyện của tao thành công thì khi tao làm đám cưới với cô Hai Thắm mày cũng có công làm ông mai, được ăn đầu heo nghen mày.
Tôi cười cười, hỏi chú Tám Đạo muốn nói với chị Hai Thắm như thế nào cứ tự nhiên, tôi sẽ theo đó viết ra thành bức thư tình và chuyển cho chị Thắm. Nào ngờ, tôi lại là đầu mối, giúp chị Thắm viết thư trả lời cho chú Tám Đạo, thư đi, tin lại đều do tôi “đạo diễn”. Không biết cuộc tình này rồi có thành công hay không khi những năm sau đó do chiến tranh khốc liệt tôi không về lại quê nhà trong những dịp nghỉ hè nữa.
Và khi tôi trờ lại quê nhà sau năm 1975, có ý tìm chú Tám Đạo để thăm thì mới biết tin chú đã mất. Còn chị Thắm thì đi đâu biệt tăm. Có người nói chị Thắm theo chồng ra nước ngoài. Nếu đúng như vậy thì chú Tám Đạo-người lột dừa mướn tài hoa trong ký ức của tôi đã không tìm được hạnh phúc và sống trong cô độc cho tới lúc chết.
TỪ KẾ TƯỜNG
