NHỮNG DẤU LẶNG HÌNH CÁNH SEN
Tựa đề đầy ấn tượng trên là tựa tập thơ của nhà thơ Nguyễn Tam Phù Sa do Nhà Xuất Bản Hội Nhà Văn ấn hành năm 2025. Tập thơ suốt từ trang đầu tới trang cuối hoàn toàn gói trọn hình ảnh vô cùng thân thiết của gia đình tác giả, nghĩa là nhà thơ không để cho một chữ thơ nào thoát ra ngoài vòng tay nhân ái của gia đình, bởi vì Những Dấu Lặng Hình Cánh Sen là tập thơ dành riêng cho đại gia đình Nguyễn Tam tức nhà thơ Nguyễn Tam Phù Sa.
Bài thơ mở đầu Thay Lời Muốn Nói ở trang 7 gợi lên hình ảnh thâm tình đặc biệt trong thế giới thơ ca: Chẳng có gì đặc biệt ở phía sau
ba vắt ngực tặng các con câu thơ màu đỏ
tình chí cốt có hình giọt lệ
trái tim người mang sứ mệnh yêu thương.
Tuy "chẳng có gì đặc biệt ở phía sau" song đọc suốt 97 trang thơ người đọc nhận thấy nội dung thiết yếu, chất liệu sáng tạo trong thơ, Nguyễn Tam Phù Sa đã góp phần làm mới vần thơ, ý thơ, nhạc điệu của ngôn ngữ trong những câu thơ. Thiết nghĩ những ai từng đọc Những Dấu Lặng Hình Cánh Sen đều nhận thấy nghệ thuật trầm bổng trong từng bài thơ miêu tả vẻ đẹp của gia đình bắt nguồn từ một nhân sinh quan phước đức.
Ở tuổi bát thập với "tám mươi năm lao khổ một kiếp người", cho thấy Nguyễn Tam Phù Sa đã từng lăn lộn, trầy xước, ngã nghiêng, được thua với nhân tình thế thái để rồi một hôm thầm lui gót, thu bóng mình vào trong gia đình để thấy mình an tâm hơn, an tâm ngợi ca, thư thái hát ca mà không sợ làm xước một câu thơ nào.
Cái tình chí cốt của Nguyễn Tam Phù Sa trong bài thơ Mẹ Của Các Con Tôi (tr.10) không khác gì một bức tranh "hoằng vĩ", là một loại tranh nghệ thuật thể hiện vẻ đẹp thiêng liêng, bày tỏ sứ mệnh yêu thương trong gia đình có cha có mẹ, có chín đời con:
Mẹ chỉ có một đời nuôi dạy chín đời con
nỗi khổ hạnh dài năm thế kỷ
tranh hoằng vĩ đời người rơi nước mắt
tát cạn Hoàng Hà chưa trả hết công ơn
Mẹ sống hết mình như ngày mai sẽ chết
để mỗi đứa con có một ngôi nhà
cảm ơn mẹ những ngày gian nan mùa đông
lòng cứ đợi, miệt mài trông, con vẫn biết
Mẹ cho các con một cuộc đời mà mẹ không có
tám mươi năm lao khổ một kiếp người
cha cuốc đất lưng cong hình cánh quạt
mẹ bám đồng mòn cụt mười đầu ngón tay
Đời phố đời quê đời không quê không phố
nơi tô canh vằng vặt ánh trăng rằm
nơi nuộc lạt buộc đời tre vào đòn bánh tét
cả đời đi, đi không khỏi quê nhà
Cảm ơn mẹ những ngày gian nan mùa đông
cây phước đức trước nhà sen vẫn nở
mẹ là biển, là sông xanh mãi mãi
mãi mãi còn nợ mẹ, mẹ ơi!
Thơ của Nguyễn Tam Phù Sa là thơ kể lể rõ nét, một loại thơ tự sự chân tình, rất mực đặt nặng tính cách gia đình. Đây là đặc tính của thơ Nguyễn Tam Phù Sa, dòng thơ tha thiết nuôi dưỡng cái tình chí cốt của tác giả đối với cật ruột trong gia đình
Trong cái bao la của thế giới thơ, ta từng nghe nói thơ có Lục Vân Tiên, ngâm thơ có Hồ Điệp, thì kể thơ có Nguyễn Tam Phù Sa:
Ba & Mẹ chung sống trên dưới 60 năm
tận máy và ngấm tận tóc
thuộc lòng từng đường chỉ tay ngang dọc
những gò đồi ổ mối lõm lồi cong
Mắc nợ lời thề tát cạn biển Đông
xin trả góp máu tim người Gò Nổi
xin quì gối trước vong linh ông bà nội
tác hợp Ba & Mẹ chung sống tới bây giờ.
(Ba Kể Con Nghe Chuyện Tình Ba & Mẹ. tr.12).
Đọc Những Dấu Lặng Hình Cánh Sen cho thấy người Gò Nổi miệt mài với nghiệp thơ, mượn thơ để bày tỏ tấm lòng tận tụy với vợ con, cháu chắt trong đại gia đình. Với người trăm năm, suối thơ tuôn trào, ý thơ thâm hậu gợi lên một thi tứ chân thành:
Anh tận hiến tận cùng ngọn tóc
tình như sông thao thiết chảy chân thành
biển nhân ái gói tình trong hạt muối
muối lâu năm son sắt rất lâu đời
(Tự Bạch Cùng Người Trăm Năm. tr. 14, 15)
Ở một tứ thơ khác, Gia Nghiệp Của Cha, nhà thơ Gò Nổi không những tự coi chín người con của mình như chín ngôi nhà mà còn tự ví thơ mình là một món quà dành cho các con, một hình ảnh đẹp, hay và lạ hiếm thấy trong câu ví:
Gia nghiệp của cha là chín người con
chín ngôi nhà, tương lai hy vọng
dù cuộc sống khó khăn tời đâu
vẫn chọn cách sống tử tế
để chết không phải là chấm hết
Ba bằng lòng với những gì đang có
xẻ dọc trăm năm đi tới đích con người
có kiêu hảnh thời ông cha đánh giặccó
nỗi niềm thương tiếc đã đi qua
Ngọn bút Nguyễn Du rỏ máu xuống trang Kiều
cha vắt ngực tặng các con câu thơ màu đỏ
không biết thơ cha có ngày mai hay không
nhưng hôm nay là một món quà… (tr. 20, 21)
Chắc gia cảnh nhà thơ Nguyễn Tam Phù Sa chẳng giàu chi đâu nhưng giàu về đường con cái đủ để thấm thía với câu thơ mang tính nhân đạo:
Chờ đợi cả đời để được thấy các con
tương lai con đường phía trước
ở đâu làm gì trên trái đất này
sống tử tế để chết được mãn nguyện
Một đời người một đời thơ
giàu con quí cả đời cây rậm rừng.
(Hình Thơ Bóng Chữ Có Cha Cầm Đèn. tr.23)
Là người cầm đèn có tri thức nên cách xử dụng ngôn ngữ của Nguyễn Tam Phù Sa thường bình dị, đôn hậu, khắc họa một nét chân tình cố hữu của người xứ Quảng vốn yêu ghét rạch ròi:
Là người Quảng Nam yêu ghét rạch ròi
lớn lên nhờ câu thơ đất bồi Gò Nổi
thương cái cách các con nâng đỡ một ông già
ruột thập tự nhũn lòng rơi nước mắt
Những năm cuối đời ba cảm ơn các con
nặng nhẹ cùng chia chung đúc một ngôi nhà
nhìn bốn hướng phía nào ba cũng thấy
con cháu bốn đời xúm xít níu ôm nhau.
(Những Năm Cuối Đời Ba Cảm Ơn Các Con. tr.27)
Trong thơ Nguyễn Tam Phù Sa, tình cha con còn là tình bạn chí thiết. Họ: cha và chín người con là những mảnh vụn từ tiền kiếp cùng hẹn nhau trôi vào đời này chung tay vun quén lại mà thànhbên nhau. Ta đọc ở đây tấm chân tình của nhà thơ Gò Nổi:
Ngoài người cha ba còn là người bạn
người bạn trăm năm tháo máu chảy chân thành
như gốm sứ cẩn hoa văn thời cổ đại
cha con mình cũng từ đất chui ra
Ngựa đá rung bờm dưới thanh gươm Trần Hưng Đạo
ngài chỉ cho ta con đường Việt Nam trước mặt
ba chỉ cho con cách đi tới đích con người
dù dâu bể có phân lìa năm bảy ngã
Bạn chí cốt không ở nơi bàn nhậu
để ba rót mời con ly rượu của quê nhà
từng tháo máu lở bồi năm bảy bận
Thu Bồn Hòn Kẽm vẫn xanh um…
(Ngoài Người Cha Ba Còn Là Người Bạn. tr. 28, 29)
Không có gì đẹp bằng hình ảnh mẹ: "Nhái bơi giữa bát canh đồng. Mẹ ngồi múc ánh trăng tròn giữa sân". (Mẹ Ơi! tr. 61)
Không có gì bao la hơn tình Mẹ; cũng vì tình mẹ bao la quá nên con cái không kịp đền ơn mà đành mắc nợ rồi tự ta thán: Mẹ Ơi! Con Xin Lỗi Mẹ. tr.62.
Núi cao con đi không hết
nghĩa mẹ sông biển mênh mông
khúc ruột giựt mình tự thức
con còn nợ mẹ, mẹ ơi!
Con về rồi đi biền biệt
làm con con biết sai rồi
ân tình còn ai bằng mẹ
ở đâu bằng ở nôi quê
Hình ảnh tận tụy vì đời con của Mẹ trong một bài thơ Tiếng Kêu Thầm (tr.81)
gọi cha về với mẹ, tuy thường tình nhưng thấm thía vì nhân đạo: "Bao nhiêu năm mẹ lạc giọng phía bìa trời. Dang tay đứng che đời con côi cút".
Bài Làng Tôi, tr. 97 có dòng thơ 7 chữ thật hay, về mẹ:
Người về như người đã ra đi
cứ đau đáu nỗi niềm quê kiễng
cứ dằng dặt trường chinh vó ngựa
mẹ vẫn ngồi như tượng, chờ con.
Nhìn chung, tập thơ Những Dấu Lặng Hình Cánh Sen do tác giả Nguyễn Tam Phù Sa bộc lộ một tình tự về cách sống, thế sống của một đại gia đình họ Nguyễn thành nhiều câu thơ, đoạn thơ, truyện thơ kể lể chuyện đời, chuyện nước non, tình tự. Sự thể hiện này, cuối cùng được nhà thơ từ tốn khép lại bằng vần thơ lục bát ngắn gọn, sinh động, chí tình chí nghĩa như một khúc nôi mẫu mực của một đại gia đình Nguyễn Tam.
cuối cùng đâu có gì đâu
phù vân pha chút bột màu lên tranh
từ trong cát bụi sinh thành
chữ trăm năm ráng lượn quanh kiếp người.
Nguyễn Tam Phù Sa tên thật Nguyễn Tam Ân, sinh năm 1946 tại Quảng Nam.
Tác phẩm đã xuất bản:
Thơ:
Mưa Trong Vườn Tình Cũ (nxb Da Vàng 1972), Thắp Chút Đồng Nai (nxb Đồng Nai 1997), Ra Đi Cùng Dã Tràng (nxb Trẻ 2000), Tranh Lắp Ghép Bằng Chữ (nxb Lao Động 2012), Hình Thơ Bóng Chữ Có Cha Cầm Đèn (nxb Tổng Hợp 2023).
Văn:
Những Tay Chèo Không Mỏi (tập một nxb Trẻ 2004), Những Tay Chèo Không Mỏi (tập hai nxb Văn Nghệ 2009), Nơi Chim Cu Ưa Gáy (truyện ngắn nxb Văn Nghệ 2009).
PHAN NI TẤN
