TRƯỜNG HẬN CA
Bạch Cư Dị
TRƯỜNG HẬN CA 長恨歌 là bài thơ trường thiên tự sự của thi nhân đời Đường Bạch Cư Dị. Đời Đường Hiến Tông, năm Nguyên Hòa nguyên niên (806) Bạch Cư Dị đang là Huyện Úy huyện Chu Chất 盩厔 (thuộc huyện Châu Chí tỉnh Thiểm Tây ngày nay). Ông cùng với hai người bạn thân là Trần Hồng 陳鴻 và Vương Chất Phu 王質夫 đàm luận cổ kim ở Tiên Du Tự. Tất cả đều xúc động bởi tình yêu giữa Đường Huyền Tông và Dương Qúy Phi được lưu truyền trong dân gian. Vương Chất Phu đề nghị ghi lại những cảm xúc và tình tiết của câu truyện tình nầy; Cho nên, Trần Hồng viết nên "TRƯỜNH HẬN CA TRUYỆN 長恨歌傳" và Bạch Cư Dị sáng tác bài thơ trường thiên "TRƯỜNG HẬN CA 長恨歌". Cả hai tác phẩm đều rất nổi tiếng và đều được lưu truyền hậu thế cho đến hiện nay.
TRƯỜNG HẬN CA 長恨歌 được Bạch Cư Dị dung hợp rất nhiều sự kiện lịch sử, kết hợp lại cho thành một câu chuyện hoàn chỉnh rồi thể hiện lại bằng thi ca. Chủ yếu là chuyện tình giữa Đường Minh Hoàng và Dương Qúy Phi kết hợp phần cuối truyện là truyện tình giữa Hán Vũ Đế và Lý Phu Nhân lại với nhau cho diễm tình, ướt át và gợi cảm hơn. Toàn bài thơ trường thiên 120 câu có thể phân làm bốn đoạn như sau :
A. QÚY PHI THỤ SỦNG 貴妃受寵 : Qúy Phi được sủng ái.
B. MÃ NGÔI KINH BIẾN 馬嵬驚變 : Binh biến ở Mã Ngôi.
C. HUYỀN TÔNG TƯ CỰU 玄宗思舊 : Huyền Tông nhớ người xưa.
D. TIÊN GIỚI TẦM PHI 仙界尋妃 : Tiên cảnh tìm Qúy Phi.
長恨歌 TRƯỜNG HẬN CA
漢皇重色思傾國， Hán hoàng trọng sắc tư khuynh quốc,
御宇多年求不得。 Ngự vũ đa niên cầu bất đắc.
楊家有女初長成， Dương gia hữu nữ sơ trưởng thành,
養在深閨人未識。 Dưỡng tại thâm khuê nhân vị thức.
天生麗質難自棄， Thiên sanh lệ chất nan tự khí,
一朝選在君王側。 Nhất triêu tuyển tại quân vương trắc.
回眸一笑百媚生， Hồi mâu nhất tiếu bách mị sanh,
六宮粉黛無顏色。 Lục cung phấn đại vô nhan sắc.
春寒賜浴華清池， Xuân hàn tứ dục Hoa Thanh Trì,
溫泉水滑洗凝脂。 Ôn tuyền thủy hoạt tẩy ngưng chi.
侍兒扶起嬌無力， Thị nhi phù khởi kiều vô lực,
始是新承恩澤時。 Thỉ thị tân thừa ân trạch thì.
雲鬢花顏金步搖， Vân mấn hoa nhan kim bộ diêu,
芙蓉帳暖度春宵。 Phù dung trướng noãn độ xuân tiêu.
春宵苦短日高起， Xuân tiêu khổ đoản nhật cao khởi,
從此君王不早朝。 Tòng thử quân vương bất tảo triều !
承歡侍宴無閒暇， Thừa hoan thị yến vô nhàn hạ,
春從春遊夜專夜。 Xuân tòng xuân du dạ chuyên dạ.
後宮佳麗三千人， Hậu cung giai lệ tam thiên nhân,
三千寵愛在一身。 Tam thiên sủng ái tại nhất thân.
金屋妝成嬌侍夜， Kim ốc trang thành kiều thị dạ,
玉樓宴罷醉和春。 Ngọc lâu yến bãi túy hòa xuân.
姊妹弟兄皆列土， Tỉ muội đệ huynh giai liệt thổ,
可憐光彩生門戶。 Khả lân quang thái sanh môn hộ.
遂令天下父母心， Toại linh thiên hạ phụ mẫu tâm,
不重生男重生女。 Bất trọng sanh nam trọng sanh nữ.
驪宮高處入青雲， Lê cung cao xứ nhập thanh vân,
仙樂風飄處處聞。 Tiên nhạc phong phiêu xứ xứ văn.
緩歌慢舞凝絲竹， Hoãn ca mạn vũ ngưng ty trúc,
盡日君王看不足。 Tận nhật quân vương khan bất túc.
漁陽鼙鼓動地來， Ngư Dương bề cổ động địa lai,
驚破霓裳羽衣曲。 Kinh phá nghê thường vũ y khúc !
九重城闕煙塵生， Cửu trùng thành khuyết yên trần sanh,
千乘萬騎西南行。 Thiên thừa vạn kỵ tây nam hành.
翠華搖搖行復止， Thúy hoa diêu diêu hành phục chỉ,
西出都門百餘里。 Tây xuất đô môn bách dư lý.
六軍不發無奈何， Lục quân bất phát vô nại hà,
宛轉蛾眉馬前死。 Uyển chuyển nga my mã tiền tử.
花鈿委地無人收， Hoa điền ủy địa vô nhân thâu,
翠翹金雀玉搔頭。 Thúy kiều kim tước ngọc tao đầu.
君王掩面救不得， Quân vương yễm diện cứu bất đắc,
回看血淚相和流。 Hồi khan huyết lệ tương hòa lưu.
黃埃散漫風蕭索， Hoàng ai tản mạn phong tiêu tác,
雲棧縈紆登劍閣。 Vân sạn oanh vu đăng kiếm các.
峨嵋山下少人行， Nga My sơn hạ thiểu nhân hành,
旌旗無光日色薄。 Tinh kỳ vô quang nhật sắc bạc.
蜀江水碧蜀山青， Thục giang thủy bích Thục sơn thanh,
聖主朝朝暮暮情。 Thánh chúa triêu triêu mộ mộ tình.
行宮見月傷心色， Hành cung kiến nguyệt thương tâm sắc,
夜雨聞鈴腸斷聲。 Dạ vũ văn linh trường đoản thinh.
天旋地轉迴龍馭， Thiên tuyền địa chuyển hồi long ngự,
到此躊躇不能去。 Đáo thử trù trừ bất năng khứ.
馬嵬坡下泥土中， Mã ngôi pha hạ nê thổ trung,
不見玉顏空死處。 Bất kiến ngọc nhan không tử xứ.
君臣相顧盡霑衣， Quân thần tương cố tận triêm y,
東望都門信馬歸。 Đông vọng đô môn tín mã quy.
歸來池苑皆依舊， Quy lai trì uyển giai y cựu,
太液芙蓉未央柳。 Thái Dịch phù dung Vị Ương liễu.
芙蓉如面柳如眉， Phù dung như diện liễu như my,
對此如何不淚垂。 Đối thử như hà bất lệ thùy.
春風桃李花開日， Xuân phong đào lý hoa khai nhật,
秋雨梧桐葉落時。 Thu vũ ngô đồng diệp lạc thì.
西宮南內多秋草， Tây cung nam nội đa thu thảo,
落葉滿階紅不掃。 Lạc diệp mãn giai hồng bất tảo.
梨園弟子白髮新， Lê viên đệ tử bạch phát tân,
椒房阿監青娥老。 Tiêu phòng a giám thanh nga lão.
夕殿螢飛思悄然， Tịch điện huỳnh phi tứ tiễu nhiên,
孤燈挑盡未成眠。 Cô đăng khiêu tận vị thành miên.
遲遲鐘鼓初長夜， Trì trì chung cổ sơ trường dạ,
耿耿星河欲曙天。 Cảnh cảnh tinh hà dục thự thiên.
鴛鴦瓦冷霜華重， Uyên ương ngõa lãnh sương hoa trọng,
翡翠衾寒誰與共。 Phỉ thúy khâm hàn thùy dữ cộng.
悠悠生死別經年， Du du sinh tử biệt kinh niên,
魂魄不曾來入夢。 Hồn phách bất tằng lai nhập mộng.
臨邛道士鴻都客， Lâm Cùng đạo sĩ Hồng đô khách,
能以精誠致魂魄。 Năng dĩ tinh thành trí hồn phách.
為感君王輾轉思， Vị cảm quân vương triển chuyển tư,
遂教方士殷勤覓。 Toại giao phương sĩ ân cần mịch.
排空馭氣奔如電， Bài không ngự khí bôn như điện,
昇天入地求之遍。 Thăng thiên nhập địa cầu chi biến.
上窮碧落下黃泉， Thượng cùng bích lạc hạ hoàng tuyền,
兩處茫茫皆不見。 Lưỡng xứ mang mang giai bất kiến.
忽聞海上有仙山， Hốt văn hải thượng hữu tiên san,
山在虛無縹緲間。 San tại hư vô phiếu diễu gian.
樓閣玲瓏五雲起， Lâu các linh lung ngũ vân khởi,
其中綽約多仙子。 Kỳ trung xước ước đa tiên tử.
中有一人字太真， Trung hữu nhất nhân tự Thái Chân,
雪膚花貌參差是。 Tuyết phu hoa mạo sâm si thị.
金闕西廂叩玉扃， Kim khuyết tây sương khấu ngọc quynh,
轉教小玉報雙成。 Chuyển giao Tiểu Ngọc báo Song Thành.
聞道漢家天子使， Văn đạo Hán gia thiên tử sứ,
九華帳裏夢魂驚。 Cửu hoa trướng lý mộng hồn kinh.
攬衣推枕起徘徊， Lãm y thôi chẩm khởi bồi hồi,
珠箔銀屏迤邐開。 Chu bạc ngân bình dĩ lệ khai.
雲鬢半偏新睡覺， Vân kế bán thiên tân thụy giác,
花冠不整下堂來。 Hoa quan bất chỉnh há đường lai.
風吹仙袂飄颻舉， Phong xuy tiên duệ phiêu diêu cử,
猶似霓裳羽衣舞。 Do tự nghê thường vũ y vũ.
玉容寂寞淚闌干， Ngọc nhan tịch mịch lệ lan can,
梨花一枝春帶雨。 Lê hoa nhất chi xuân đới vũ.
含情凝睇謝君王， Hàm tình ngưng thế tạ quân vương,
一別音容兩渺茫。 Nhất biệt âm dương lưỡng diễu mang.
昭陽殿裏恩愛絕， Chiêu Dương Điện lý ân ái tuyệt,
蓬萊宮中日月長。 Bồng Lai Cung trung nhật nguyệt trường.
回頭下望人寰處， Hồi đầu hạ vọng nhân hoàn xứ,
不見長安見塵霧。 Bất kiến Trường An kiến trần vụ.
惟將舊物表深情， Duy tương cựu vật biểu thâm tình,
鈿合金釵寄將去。 Điền hợp kim thoa ký tương khứ.
釵留一股合一扇， Thoa lưu nhất cổ hợp nhất phiến,
釵擘黃金合分鈿。 Thoa phách hoàng kim hợp phân điền.
但教心似金鈿堅， Đản giao tâm tự kim điền kiên,
天上人間會相見。 Thiên thượng nhân gian hội tương kiến.
臨別殷勤重寄詞， Lâm biệt ân cần trọng ký từ,
詞中有誓兩心知。 Từ trung hữu thệ lưỡng tâm tri.
七月七日長生殿， Thất nguyệt thất nhật Trường Sinh Điện,
夜半無人私語時。 Dạ bán vô nhân tư ngữ thì.
在天願作比翼鳥， Tại thiên nguyện tác tỉ dực điểu,
在地願為連理枝。 Tại địa nguyện vi liên lý chi.
天長地久有時盡， Thiên trường địa cửu hữu thời tận,
此恨綿綿無絕期。 Thử hận miên miên vô tuyệt kỳ !
白居易 Bạch Cư Dị
* Nghĩa bài thơ :
BÀI CA TRƯỜNG HẬN
A. QÚY PHI THỤ SỦNG 貴妃受寵 : Qúy Phi được sủng ái.
1. Hoàng đế người Hán trọng sắc đẹp nên mơ ước có được người đẹp nghiêng nước nghiêng thành.
2. Nhiều năm trong đất nước mà mình đang thống trị (Ngự Vũ) cũng cầu mà không có được.
3. Nhà họ Dương có cô con gái mới lớn lên.
4. Được nuôi trong khuê phòng kín đáo nên không có người biết đến.
5. Trời sanh ra có tư chất đẹp đẽ nên cũng khó mà bỏ đi cho được. Nên...
6. Trong một buổi đẹp trời đã được chọn vào bên cạnh quân vương.
7. Quay đầu liếc nhìn lại mỉm cười một cái thì thật là trăm vẻ đẹp quyến rủ.
8. Làm cho trong sáu cung đều không có ai đẹp sánh bằng.
9. Trong cái lạnh của mùa xuân nhà vua ban cho tắm ở ao trong cung Hoa Thanh.
10. Dòng nước suối ấm trong rửa sạch hết những phấn son còn đọng lại.
11. Khi các thị nữ đỡ dậy thì vẻ yêu kiều như không còn chút sức lực nào nữa.
12. Đó chính là lúc nàng thừa hưởng ân trạch mưa móc của nhà vua đó.
13. Tóc mây mặt đẹp như hoa lại lắc lư cây trâm Kim bộ diêu trên tóc.
14. Trong trướng phù dung ấm áp qua những đêm xuân thơ mộng, nhưng...
15. Khổ thay, những đêm xuân như qúa ngắn ngủi khi mặt trời đã lên cao.
16. Từ đó... Quân vương không còn thiết triều sớm nữa !
17. Bày tiệc thừa hưởng những ngày vui như không còn thì giờ rảnh rỗi.
18. Xuân thì cứ vui theo xuân hết đêm nầy qua đêm khác...
19. Ba ngàn người đẹp ở sau hậu cung , nhưng...
20. Ba ngàn mà chỉ yêu riêng có một mình nàng mà thôi !
21. Trong nhà vàng trang điểm xong cho đẹp đẽ để hầu nhà vua qua đêm.
22. Trong lầu ngọc tiệc tùng xong thì say trong giấc xuân.
23. Chị em gái, anh em trai đều được cắt đất phong hầu.
24. Hâm mô thay, gia tộc đều được vinh quang hiển hách.
25. Làm cho những người làm cha làm mẹ trong thiên hạ, đều...
26. Không xem trọng việc sanh con trai nữa mà xem trọng sanh con gái.
27. Trong Lê Cung (Hoa Thanh Cung) chỗ cao nhất lơ lửng trong mây xanh.
28. Nhạc như từ cung tiên theo gió lan toả khắp nơi đều nghe thấy.
29. Ca múa nhịp nhàng chầm chậm theo tiếng tơ (đàn) tiếng trúc (sáo).
30. Suốt ngày nầy qua ngày kia, quân vương như vẫn còn xem chưa đủ...
31. Tiếng trống trận ở Ngư Dương ập đến một cách kinh thiên động địa.
32. Làm cho điệu múa Nghê Thường Vũ Y cũng kinh hồn mà vỡ tan đi.
B. MÃ NGÔI KINH BIẾN 馬嵬驚變 : Binh biến ở Mã Ngôi.
33. Kinh thành của đấng cửu trùng (nhà vua) đã chìm trong bụi khói chiến tranh.
34. Muôn ngàn kỵ binh gấp rút kéo về hướng tây nam.
35. Cờ xí đang phất phới đi bỗng nhiên dừng cả lại...
36. Ra khỏi cửa kinh đô ở phía tây khoảng trên một trăm dặm đường, thì...
37. Lục quân không đi nữa đành bó tay. Vì họ cho binh biến là do...
38. Dương Qúy Phi mà ra, nên bắt nàng phải chết trước đầu ngựa...
39. Hoa cài lược giắt rơi trên mặt đất không người thu dọn... Cả...
40. Chiếc trâm có hình chim tước vàng và cả chiếc thoa bằng ngọc nữa.
41. Quân vương cũng đành che mặt mà không cứu được.
42. Quay nhìn lại thì máu lệ đã tuôn đầy lẫn vào nhau rồi.
43. Bụi vàng tản mạn mịt mù và gió cuốn hắt hiu. Trên...
44. Đường sạn đạo vòng vèo quanh núi đưa đến Kiếm Các.
45. Dưới chân núi Nga My rất ít người qua kẻ lại.
46. Cờ xí như không có ánh sáng và ánh nắng như cũng nhạt màu.
47. Sông ở đất Thục nầy màu xanh biếc và núi đất Thục cũng một màu xanh xanh.
48. Còn tình của thánh chúa thì sáng sáng chiều chiều đều thương đều nhớ.
49. Nhìn ánh trăng nơi chốn hành cung nầy lại càng thương tâm hơn nữa.
50. Đêm mưa nghe tiếng lục lạc trên sạn đạo mà càng đứt ruột hơn. Rồi...
C. HUYỀN TÔNG TƯ CỰU 玄宗思舊 : Huyền Tông nhớ người xưa.
51. Trời xoay đất chuyển rồi cũng được hồi loan, trở lại ngai rồng.
52. Đến nơi đây lại chần chừ không muốn đi tiếp.
53. Dưới gò Mã Ngôi lẫn trong cát đất nầy...
54. Không thấy được nhan sắc ngọc ngà của nàng đã chết nơi đây.
55. Vua tôi đều nhìn nhau mà nước mắt chảy dài ướt cả áo.
56. Nhìn về hướng đông nơi cửa kinh đô mà cho ngựa tự do đi về.
57. Khi về đến cung rồi thì thấy ao vườn thượng uyển vẫn như xưa cũ.
58. Thấy hoa phù dung (hoa sen) dưới ao Thái Dịch và liễu rũ ở cung Vị Ương.
59. Hoa phù dung thì như là mặt còn lá liễu thì như là mày của nàng vậy.
60. Trước cảnh nầy, làm sao mà khỏi rơi lệ cho được chứ ?!
61. Mùa xuân thì gió xuân thổi cho hoa đào hoa lý đều nở rộ. Còn...
62. Mùa thu là lúc mưa thu làm cho lá ngô đồng đều rơi rụng.
63. Trong phía nam của Tây cung có nhiều cỏ mùa thu, và...
64. Lá đỏ rụng đầy cả thềm đỏ thắm không người buồn quét.
65. Những đệ tử thanh nhạc của Lê Viên đã có những sợi tóc bạc mới.
66. Tiêu Phòng Cung thì thái giám và cung nga cũng đã già cả rồi.
67. Ban đêm nhìn đom đóm bay ngoài cung điện khiến lòng càng buồn bã.
68. Dưới ngọn đèn côi đã khêu gần hết tim đèn mà vẫn còn chưa ngủ được.
69. Tiếng chuông trống báo giờ trong cung như chậm lại làm cho đêm như dài thêm ra.
70. Các vì sao trong dãy Ngân hà nhấp nháy báo hiệu trời sắp sáng rồi.
71. Ngói uyên ương như cũng thấm lạnh vì sương thu rơi nặng hạt. Và...
72. Chăn phỉ thúy như lạnh lẽo hơn vì không ai đắp cùng.
73. Chết sống dằng dặc cũng đã hơn năm qua rồi, mà...
74. Hồn phách chưa từng cho gặp mặt nhau trong mơ lần nào cả !
D. TIÊN GIỚI TẦM PHI 仙界尋妃 : Tiên cảnh tìm Qúy Phi.
75. Có đạo sĩ ở đất Lâm Cùng đến làm khách ở xứ Hồng Đô là đất Trường An nầy.
76. Có thể làm cho lòng chí thành của con người gặp được hồn phách người đã chết.
77. Vì cảm động trước sự trăn trở thương nhớ của quân vương, nên...
78. Lệnh cho các đạo sĩ cố gắng mà tìm kiếm...
79. Vạch mây cởi gió vượt ngàn trùng như điện giật sấm chớp...
80. Bay lên trời, chui xuống đất tìm khắp hết mọi nơi...
81. Trên thì bay đến nơi trời xanh thẳm, dưới thì vòng đến suối vàng...
82. Nhưng hai nơi đó đều mờ mịt mông lung chẳng thấy chi cả !
83. Bỗng nghe ngoài biển khơi có một núi tiên ở...
84. Núi tiên đó trôi nổi chập chờn ở trong chốn hư vô...
85. Có lâu đài thấp thoáng ẩn hiện trong mây lành ngũ sắc.
86. Trong đó có rất nhiều tiên nữ thướt tha đẹp đẽ...Và...
87. Có một nàng trong đó có tự hiệu là Thái Chơn.
88. Mặt hoa da tuyết hao hao giống như là...
89. Đến cửa Kim khuyết ở mái tây để gỏ vào thanh ngọc ngoài cửa.
90. Chuyển giao cho tiên nữ Tiểu Ngọc biết để báo lại với tiên cô Song Thành.
91. Nghe báo là có sứ của thiên tử vua người Hán đến. Làm...
92. Kinh động đến mộng hồn của người trong trướng Cửu Hoa.
93. Khoát vội áo lên người đẩy gối qua một bên trong tâm trạng bồi hồi.
94. Các rèm châu và bình phong bạc lần lượt được vén lên mở ra...
95. Các lọn tóc mây còn nghiêng lệch vì mới vừa tỉnh giấc.
96. Hoa quan đội chưa ngay ngắn đã bước xuống sảnh đường.
97. Gió thổi lay động tà áo tiên bay phất phơ, như...
98. Còn đang ca múa khúc điệu Nghê Thường Vũ Y. Nhưng...
99. Gương mặt ngọc buồn bã với dòng lệ ngổn ngang. Giống như là...
100. Một đóa hoa lê còn mang vài hạt mưa xuân vậy.
101. Ngưng thổn thức với đầy vẻ gợi tình mà ta ơn đấng quân vương.
102. Từ ly biệt đến nay, âm dương mịt mờ đôi đường cách trở.
103. Trong điện Chiêu Dương thì ân ái đã đoạn tuyệt cả rồi. Còn...
104. Trong cung Bồng Lai thì ngày tháng cứ dằng dặc mõi mòn.
105. Quay đầu nhìn xuống dưới trần hoàn của nhân thế. Nhưng...
106. Chẳng thấy được Trường An nơi đâu cả, chỉ thấy toàn mây mù...
107. Chỉ còn có nước lấy vật cũ ra để bày tỏ mối thâm tình.
108. Hoa vàng cài đầu và trâm vàng (vật định tình ngày xưa) cùng gởi đi.
109. Thoa thì giữ lại một nửa hợp lại của một đôi.
110. Trâm thì tách ra một phần của đóa hoa vàng cài tóc.
111. Những mong rằng lòng ta cũng sẽ rắn chắc bền vững như là đoá hoa vàng nầy đây.Thì...
112. Trên trời hay dưới đất gì ắt sẽ còn gặp lại nhau mà thôi.
113. Trước lúc chia tay còn ân cần mà nhắn lời rằng...
114. Trong lời nhắn có lời thề mà chỉ có hai lòng mới biết được mà thôi. Đó là...
115. Ngày mùng bảy tháng bảy ở nơi Trường Sanh Điện,
116. Đã thỏ thẻ với nhau lúc nửa đêm khi không còn có bóng người nào...
117. Nếu ở trên trời thì nguyện làm chim liền cánh, còn...
118. Nếu ở dưới đất thì nguyện làm cây liền cành.
119. Thiên trường địa cửu, trời cao đất rộng còn có lúc tận cùng, chớ...
120. Mối hận tình nầy thì cứ triền miên dằng dặc mãi không bao giờ chấm dứt !...
* DIỄN NÔM :
TRƯỜNG HẬN CA
Vua yêu đẹp, mơ giai nhân,
Khắp nơi tìm kiếm xa gần chẳng nên.
Họ Dương gái mới lớn lên,
Nuôi trong khuê các chưa nên duyên lành.
Giai nhân uổng phí sao đành,
Một ngày được chọn vào thành cạnh vua.
Quay đầu cười đẹp sao vừa...
Sáu cung ngơ ngẩn chào thua một nàng !
Hoa Thanh Trì tắm vua ban,
Ôn tuyền nước ấm sạch làn da trơn.
Đỡ lên mềm mại chập chờn,
Là đêm thị tẩm chờn vờn mưa mây.
Trâm cài mặt ngọc tóc mây,
Phù Dung trướng ấm tình đầy đêm xuân.
Đêm xuân khéo ngắn trời hừng,
Kể từ hôm đó vua ngưng tảo triều.
Ngày đêm yến tiệc vui nhiều,
Đêm đêm xuân sắc đủ điều truy hoan.
Hậu cung người đẹp ba ngàn,
Ba ngàn yêu chỉ một nàng mà thôi !
Nhà vàng trang điểm vừa rồi,
Lầu ngọc tiệc đã đón mời đêm thâu.
Anh em trai gái phong hầu,
Vẻ vang dòng họ ai đâu tranh phần.
Làm cho cha mẹ muôn dân,
Đã trọng sanh gái không cần phải trai.
Cung Lê cao ngất Thiên Thai,
Nhạc tiên theo gió thoảng bay tư bề.
Đàn ca xướng hát thỏa thuê,
Quân vương chìm đắm chẳng hề nghỉ ngơi.
Ngư Dương trống trận tơi bời,
Nghê Thường vũ khúc nửa vời vỡ tan.
Kinh thành khói lửa tràn lan,
Muôn ngàn khinh kỵ Tây nam hướng về.
Đoàn quân cờ xí ủ ê,
Cửa đô trăm dặm nhất tề... chẳng đi.
Sáu quân bất mãn điều chi ?...
Cam lòng xử chết nga mi mới đành !
Hoa cài lược vắt tan tành,
Trâm vàng thoa ngọc cũng đành vùi chôn.
Quân vương che mặt lặng hồn,
Quay nhìn máu lệ chập chờn tuôn rơi.
Bụi mù gió cuốn núi đồi,
Kiếm Các sạn đạo quanh rồi lại xuôi.
Nga Mi dưới núi vắng người,
Tinh kỳ ủ rủ ngậm ngùi nắng hanh.
Sông Thục xanh núi Thục xanh,
Tình sầu thánh chúa năm canh mơ màng.
Hành cung buồn ngắm trăng vàng,
Đêm mưa tiếng lạc vang vang chạnh lòng.
Trời xoay đất chuyển một vòng,
Hồi loan đến chỗ đau lòng lại ngưng.
Mã Ngôi Pha ngựa ngập ngừng,
Nào đâu người ngọc đã từng thác oan.
Vua tôi nước mắt chứa chan,
Kinh đô mặc ngựa lang thang về thành.
Như xưa thượng uyển nhìn quanh,
Phù dung Thái Dịch liễu cành Vị Ương.
Phù dung tựa mặt người thương,
Liễu như mày kẻ xót thương lệ trào.
Gió xuân nở rộ lý đào,
Ngô đồng lá rụng rạt rào mưa thu.
Tây cung cỏ mọc mịt mù,
Đỏ thềm chưa quét hoa thu rụng đầy.
Lê Viên đệ tử tóc mây,
Cung nga Thái giám phây phây bạc đầu.
Lặp lòe đom đóm về đâu,
Đèn côi khôn ngủ dạ sầu đêm thanh.
Chậm sao tiếng trống sang canh,
Ngân Hà nhấp nháy trời xanh sáng rồi .
Uyên Ương ngói lạnh sương rơi,
Chăn đơn Phỉ Thúy ai người đắp chung ?
Biệt mù chết sống tròn năm,
Trong mơ hồn phách chưa lần thấy nhau.
Lâm Cùng đạo sĩ tay cao,
Chí thành dễ khiến gặp nhau tức thì !
Vì quân vương chẳng nệ chi,
Cho người phương sĩ tìm đi khắp miền.
Lướt mây rẻ gió như tiên,
Lên trời xuống đất mọi miền săm soi.
Xuống địa ngục, lên chín trời,
Mịt mù mặc sức hai nơi cùng tìm.
Bỗng nghe biển có đảo tiên,
Biển tiên thấp thoáng ở miền Bồng Lai .
Trong mây ẩn hiện lâu đài,
Thướt tha lắm vẻ chân dài như tiên.
Thái Chân tên một cô hiền,
Mặt hoa da phấn cầu liền gặp nhau.
Cửa vàng then ngọc gỏ mau,
Song Thành Tiểu Ngọc báo vào trong ngay.
Nghe tin sứ giả đến đây,
Trong Cửu Hoa Trướng như ngây giật mình .
Xô gối khoát vội áo xinh,
Bình phong rèm bạc theo tình mở ngay.
Vừa tỉnh giấc búi tóc bay,
Mão hoa nghiêng lệch bước ngay xuống đường.
Gió lay vạt áo vương vương,
Còn ngờ điệu vũ Nghê Thường ngày xưa.
Mặt ngọc nước mắt như mưa,
Tựa hoa lê hãy đọng thừa sương sa.
Ngưng thổn thức, tạ vua xa,
Âm dương cách biệt chốc đà hơn năm.
Chiêu Dương ân ái xa xăm,
Bồng Lai ngày tháng âm thầm chẳng an.
Quay đầu nhìn xuống trần gian,
Trường An nào thấy thấy toàn mây bay.
Vật cũ bày tỏ tình ai,
Hoa cài trâm vắt tỏ bày tình si.
Hoa vàng một nửa gởi đi,
Trâm vàng một nửa hợp thì một đôi.
Những mong vàng đá không thôi,
Trên trời dưới đất có hồi thong dong.
Chia tay gởi gắm đôi dòng,
Lời riêng riêng chỉ hai lòng biết thôi.
Mùng bảy tháng bảy trên trời,
Trong Trường Sanh Điện ngỏ lời ước mong.
Trên trời liền cánh chim hồng,
Liền cành dưới đất cây trồng vườn yêu.
Trời cao đất rộng bấy nhiêu,
Hận này mãi vẫn còn nhiều không thôi !...
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm
Trung tâm tư tưởng của bài thơ TRƯỜNG HẬN CA là "Phê bình đánh giá Đường Huyền Tông (tức Đường Minh Hoàng) vì ham mê sắc đẹp mà đưa đến cái loạn của An Lộc Sơn làm hại dân hại nước; nhưng đồng thời cũng ca ngợi mối tình yêu đẹp đẽ say đắm đến trở thành huyền thoại bi kịch giữa Đường Huyền Tông và Dương Quý Phi." Còn về ...
Giá trị văn học và tính nghệ thuật của bài thơ thì rất cao : Thứ nhất là về việc chọn lựa sử liệu để vận dụng vào trong bài thơ; Đường Huyền Tông là người đã tạo ra bi kịch lịch sử mà cũng là người hứng chịu cái bi kịch do chính mình tạo nên. Cái khéo của Bạch Cư Dị là không lột trần tội lỗi của Đường Huyền Tông cũng như của Dương Qúy Phi, chỉ nhắc đến rồi cho qua, để bảo toàn hình tượng trong tình yêu đẹp đẽ say đắm của hai người. Thứ hai là tính lãng mạng trong tình yêu đôi lứa; Ái tình có thể làm cho con người ta sống chết có nhau, chết mà vẫn còn như sống và người sống mà cũng như đã chết; Điều nầy trước đây, ở thời điểm của nhà Đường, chưa có nhà thơ nào làm được như thế cả. Thứ ba là về miêu tả hình tượng của nhân vật với một tâm lý sống động thực tế đầy tính nhân văn đời thường của con người. Thứ Tư là cấu tứ và sử dụng từ ngữ điêu luyện đầy tính nghệ thuật, âm điệu nhịp nhàng dễ đọc dễ nhớ, gợi cảm gợi tình... Nhiều câu đã trở thành thành ngữ tục ngữ như :
* 回眸一笑百媚生，Hồi mâu nhất tiếu bách mị sanh,
HỒI MÂU NHẤT TIẾU 回眸一笑 là : QUAY ĐẦU CƯỜI MĨM trăm ngàn vẻ xinh ! Thường dùng để chỉ nụ cười quyến rủ của các bà các cô hay cười để làm duyên. Còn ...
* 漁陽鼙鼓動地來，Ngư Dương bề cổ động địa lai,
漁陽鼙鼓 NGƯ DƯƠNG BỀ CỔ là Tiếng trống trận ở đất Ngư Dương, nơi mà tướng An Lộc Sơn đã khởi binh làm loạn. Sau dùng rộng ra NGƯ DƯƠNG BỀ CỔ có nghĩa là Nơi có chiến tranh loạn lạc xảy ra.
* 驚破霓裳羽衣曲。Kinh phá nghê thường vũ y khúc.
NGHÊ THƯỜNG VŨ Y KHÚC 霓裳羽衣曲 là : Khúc hát và điệu múa Nghê Thường của Đường Minh Hoàng du nguyệt điện sáng chế ra để vui đùa ca múa hành lạc ở trong cung.
* 芙蓉如面柳如眉，Phù dung như diện liễu như my.
là : Mặt đẹp như hoa phù dung và chân mày thì dài và xanh như lá liễu. Trong Cung Oán Ngâm Khúc Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều đã mượn ý nầy để tả nàng cung phi là :
Trộm nhớ thuở gây hình tạo hóa,
Vẻ PHÙ DUNG một đóa khoe tươi.
* 梨花一枝春帶雨。Lê hoa nhất chi xuân đới vũ.
là : "Một cành hoa lê có lấm chấm vài giọt mưa" để chỉ vẻ đẹp của người đẹp đang...khóc ! Như Thúy Kiều nằm mơ thấy Đạm Tiên đến báo mộng và cho biết mình có số...Đoạn Trường, nên khi tỉnh dậy đã than khóc đến nỗi Vương bà phải thức giấc mà hỏi rằng :
Cớ sao trằn trọc canh khuya,
MÀU HOA LÊ HÃY ĐẦM ĐÌA GIỌT MƯA ?
Cuối cùng là 2 câu :
* 在天願作比翼鳥，Tại thiên nguyện tác tỉ dực điểu,
* 在地願為連理枝。Tại địa nguyện vi liên lý chi...
Hai câu trên đây gần như hiện diện thường xuyên trong các tiểu thuyết diễm tình để tả tình yêu của đôi lứa đang yêu nhau say đắm, luôn luôn lúc nào cũng khắng khít bên nhau :
Trên trời nguyện làm chim liền cánh,
Dưới đất nguyện làm cây liền cành.
Mong rằng tất cả những cặp tình nhân trên đời nầy đều luôn luôn được như hai câu nói trên đây; Đừng để phải ôm mối hận tình rồi ca bài ca trường hận như là Đường Minh Hoàng và Dương Qúy Phi vậy !
杜紹德
ĐỖ CHIÊU ĐỨC
1 nhận xét:
bài viết hơi dài
Đăng nhận xét