CƠM NGUỘI ...MỘT THỜI ĐỂ NHỚ - TRẦN HỮU NGƯ

CƠM NGUỘI…

MỘT THỜI ĐỂ NHỚ!

Cơm nguội, ai cũng biết (trừ trẻ con ngày nay?). Nhưng có một điều không ít người nhầm lẫn: Không phải cơm không còn nóng là… cơm nguội! Lại càng không phải cơm nguội là cơm nấu buổi mai đến trưa ăn, hoặc nấu buổi chiều đến tối mới ăn, mà cơm nguội phải là cơm để cách đêm, nấu hôm nay, ngày mai ăn, hoặc cơm nấu buổi chiều, đến khuya, nghĩa là qua đêm, đó mới thực là cơm nguội tôi muốn nói ở đây!

Ngày ấy, nhà nhà đều nấu cơm có một phần dư ra, để mai ăn, không phải ngày mai họ lười nấu đâu, mà ăn cơm nguội mới cảm thấy hương vị của… cơm nguội! Cho nên có không ít người nấu cơm rồi, chờ cơm thật nguội mới ăn. Cơm nguội, xắn một cục, dùng đũa hoặc bốc tay, ăn với cái gì cũng được, chịu khó nhai kỹ mới cảm thấy hương vị của cơm nguội! Nhưng bảo đảm không ngon bằng cơm nguội để qua đêm.

Ở nhà quê vào những thập kỷ trước đây, trong nhà hết thứ gì cũng được, nhưng chắc chắn không bao giờ thiếu… cơm nguội. Bất cứ lúc nào, đói bụng, xuống bếp lục cơm nguội, bảo đảm với bạn rằng, no bụng và ngon! Cơm nguội của một thời thết kỷ 20, không sang trọng gì, nhưng sáng dậy mà không được ăn cơm nguội, thì cũng giống như buổi mai thế kỷ 21 ghiền cà phê mà không được uống vậy!

Năm bảy chục năm trước đây, có một thứ mà ở nhà quê, dù giàu hay nghèo đến đâu, mà nhà nào cũng phải có: Cơm nguội. Mỗi buổi sáng, trẻ con, đôi khi có cả người lớn, lục… cơm nguội để ăn trước khi ra đồng, ra biển, lên rừng, chăn trâu, đi học… Một chén cơm nguội, thường ăn với một con cá khô nướng trên lửa than (thường là khô đù, óc giấy, đỏ dạ, liệt, khô hố… mà nhà biển thường trữ chỉ để ăn cơm nguội) hoặc một tán đường tán, biết rằng nó không béo bổ bằng tô phở, hủ tíu hoặc ổ bánh mì thịt, nhưng chắc chắn nó chắc bụng, vì nếu không bụng chắc thì làm sao lao động cực nhọc suốt cả buổi?

Ngày xưa (vì đã có lâu đời), ăn cơm nguội mỗi sáng là một nét “ẩm thực văn hóa” (bây giờ là ăn sáng, điểm tâm) nếu nói không quá, đó là nét ẩm thực truyền thống, mà đa số dân Việt trước đây chủ yếu làm nông coi đó là thức ăn “vật thể chủ lực” tiếp nối từ đời cha đến đời con, đời cháu. Bây giờ xã hội văn minh, người ta hiện đại hóa ngay cả trong cả cái ăn, giấc ngủ, thì cơm nguội chỉ còn là… huyền thoại!

“… Chàng ơi, phụ thiếp làm chi

Thiếp là cơm nguội để khi đói lòng…”.

Người phụ nữ ngoài thiên chức làm vợ, làm mẹ, còn là tay hòm chìa khóa là “chỉ huy trưởng” trong gia đình. Vậy mà cuộc đời này, có đôi khi những thiệt thòi bất hạnh… phụ nữ phải gánh chịu, và có đôi khi mọi khổ đau đều trút lên đầu người vợ, người mẹ.

“Chàng ơi…” câu ca dao ấy nghe sao nó xót xa quá, lẫn chút nhẫn tâm quá. Thiếp chỉ là cơm nguội, mà khi nào chàng đói mới nghĩ tới, còn no thì… thôi! “Chàng ơi…” như năn nỉ, van xin, xuống nước… nếu có điều gì xảy ra em xin chịu hết, cho dù hèn mọn em chỉ là hột cơm nguội, để chàng no lòng khi đói, xin chàng đừng phụ em. Thế mới biết, cơm nguội dù chỉ là… cơm nguội, nhưng trong hoàn cảnh này và trong lúc đói nó trở nên một món ăn vô giá!

Tôi nhớ cái ngày xửa, ngày xưa, những đêm thức học khuya, đói bụng mò xuống bếp, lục cơm nguội, chịu khó nhúm lửa, bắt chảo lên cho chút mở, bóp cơm nguội rời ra, rồi chiên cho vàng và rắc chút muối… Đơn giản vậy thôi, đố thằng nào thấy mà không chảy nước miếng! Nếu cơm nguội mà chiên với mở trừu (loại mở đựng trong hộp thiếc của Mỹ thì khuya nào mà không ăn thì thấy nhớ!).

Bây giờ còn ai ăn cơm nguội nữa không?

Hỏi là hỏi vậy thôi, chớ cuộc sống quanh ta bây giờ có những thứ mất đi thì tiếc nhớ, nhưng giữ lại có đôi khi bị chê, chẳng hạng như sáng dậy ăn điểm tâm bằng cơm nguội thì cảm thấy nó nghèo sao ấy, và cũng vì nghèo nên mới ăn cơm nguội chăng?

Cơm nguội phải nấu bếp than mới ngon, nên cũng là cơm nguội, nhưng cơm nguội ngày xưa khác cơm nguội thời nay, thời của bếp ga, lò điện.

Nhắc lại ăn cơm nguội của một thời xa lơ xa lắc… có người bảo rằng tại thời ấy đói, có cơm nguội ăn là may lắm rồi, chớ cơm nguội mà ngon cái nỗi gì? Lầm rồi, ngày xưa, đâu phải nghèo mới ăn cơm nguội mà ngay cả người giàu cũng ăn. Bây giờ, nếu không tin, hôm nào bạn thử ăn cơm nguội với con cá khô (nướng trên lửa than) hoặc cục đường tán, (thứ đường ở các lò đường vùng quê chỉ làm thủ công, (dùng con trâu kéo một trục xoay ép cây mía chảy nước, chảy vào chảo nấu thành đường) vậy mà nó thơm, ngọt thanh, mùi vị rất đặc trưng, một thứ đường sạch bảo đảm ăn một lần là ghiền! Nói chơi cho đỡ thèm vậy thôi, chớ thời buổi này làm gì có thứ đường tán này) hoặc ăn với con mắm cá cơm, trộn dưa cà… rồi dầm trái ớt hiểm, bạn sẽ thấy… sạch nồi cơm nguội! Vậy nên người ta có lý khi mỗi lần nhắc ai phải xa quê:

“Đi xa anh nhớ quê nhà

Nhớ nồi cơm nguội nhớ cà dầm tương…”.

Ngày nay ở các vùng nông thôn, chưa hoặc đã đô thị hoá, biết có còn ai ăn cơm nguội nữa không? Đời sống ẩm thực ngày nay có nhiều món ngon vật lạ. Nay Hòa bình rồi, người ta không còn chết vì Chiến tranh mà chết vì miếng ăn (không phải dành nhau vì miếng ăn, có khi ăn nhiều quá phải vô… nhà tù dưỡng bệnh!)…mà trong miếng ăn có quá nhiều chất độc!

Ăn cơm nguội, một nét ẩm thực “đậm đà bản sắc dân tộc” của những vùng nông thôn đã tồn tại qua nhiều thế hệ, tiếc rằng, hôm nay đời sống vật chất đã làm mất đi một thói quen đã có từ rất lâu đời… Cơm nguội: Xưa rồi Diễm!

Nói túm lại, gút:

Có một câu nói của dân gian giữa VỢ và CƠM NGUỘI:

-Vợ là cơm nguội nhà ta

Lại là đặc sản của thằng cha láng giềng!

TRẦN-HỮU-NGƯ

(Ở thành thị, một ngày nhớ cơm nguội lửa cũi, bếp than)