NGÀY TRỞ VỀ
Kỷ niệm 78 năm ngày “Thương binh liệt sĩ” (27.7.1947 – 27.7.2025).
Dù ở bên này hay bên kia, đã từ lâu tôi nghe nói “hòa hợp dân tộc”… Nay tôi đăng ca khúc “NGÀY TRỞ VỀ” của nhạc sĩ Phạm Duy để đóng góp vào “hòa hợp dân tộc”, dù biết rằng bài hát này bị lạc lõng giữa những ca khúc “Thương binh liệt sĩ” của những nhạc sĩ mới sau 1975?
“NGÀY TRỞ VỀ” được nhạc sĩ Phạm Duy viết năm 1954 khi anh đang trên đường đi du học ở Pháp. Đây là một ca khúc bất hủ đã đi vào lòng người trong thời chống thực dân Pháp.
Từ năm 1954 đến nay là 71 năm, nhưng mỗi khi nghe lại, chúng ta vẫn thấy dâng trào niềm cảm xúc với hình ảnh người Mẹ mù đón con bằng cách “nắm áo người xưa, mà tưởng đây lá giấc mơ”, và người thương binh ấy làm lại cuộc đời bằng cách “chống nạn cày bừa” nhờ sự giúp đỡ nhiệt tình của “con trâu xanh”, mà không anh có huy chương, phong bì, hoa thắm, màu cờ sắc áo…
-Hãy nghe và hát “Ngày trở về”, nếu được cho phép.
Và tôi xin giãi bày đôi điều:
Tôi nhớ ngày nhạc sĩ Phạm Duy trở về Việt Nam năm 2000, có một Công Ty mua bài “Tình Ca” của anh giá 100 triệu.
Thấy vậy, tôi năn nỉ anh, tôi mua 25 chữ trong NGÀY TRỞ VỀ:
“… Mẹ lần mò ra trước ao
Nắm áo người xưa ngỡ trong giấc mơ
Tiếc rằng ta đôi mắt đã lòa
Vì quá đợi chờ…”
Với giá 1 tỷ, nhưng chờ em trúng số em sẽ trả!
Anh cười, nhìn tôi…
Nhạc sĩ Phạm Duy, một thiên tài âm nhạc, từ tiền chiến, trung chiến, hậu chiến…, anh viết nhiều thể loại, để lại cho hôm nay và mai sau những ca khúc khó quên. Nghe nhạc Phạm Duy, tôi để ý đến một điều: Anh hay dùng từ “Lũ”, chữ “Lũ” nghe thật dễ thương! Một “hình dung từ” mà chỉ có nhạc sĩ Phạm Duy hay dùng.
“… Hoa chẳng yêu “lũ bướm” lả lơi…” (Nhạc phẩm Hoa Xuân)
“… Có “lũ kỷ niệm” trước sau…” (Nhạc phẩm Nghìn trùng xa xách)
“… Đàn trẻ đùa bên “lũ trâu”…” (Nhạc phẩm Ngày trở về)
Và Thi sĩ Vũ Hoàng Chương trong bài thơ “Phương xa” cũng đã cho chúng ta chữ “Lũ” thật đau nhói:
“… Lũ chúng ta, lạc loài, dăm bảy đứa
Bị quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh…
Lũ chúng ta, đầu thai lầm thế kỷ
Một đôi người u uất nỗi chơ vơ
Đời kiêu bạc không dung hồn giản dị…”
(Tiếc quá, không có nhạc sĩ nào trước 75 phổ nhạc bài thơ này?)
NGÀY TRỞ VỀ, một bài hát sinh ra trong thời kháng chiến chống Pháp, đã làm hàng triệu con tim thổn thức, đó là một ca khúc đã được vẽ lại bằng bức tranh âm nhạc, mà khó có tác phẩm, bức tranh nào thay thế được!
Dù cho Chiến-tranh chống Pháp, hay chống Mỹ… Cho dù chết bên này hay bên kia, cũng là người Việt Nam chết vì Chiến tranh.
Hát NGÀY TRỞ VỀ để nhớ những thương binh, ngày kháng chiến chống Pháp:
“… Ngày trở về anh bước lê
Trên quãng đường đê đến bên lũy tre
Nắng vàng hoe vườn rau trước hè
Chờ đón người về…”
Chiến tranh đã đi qua lâu rồi, tất cả những đau thương mất mát cũng đã qua lâu rồi, nhưng chỉ có những bài ca đi qua trong Chiến tranh vẫn còn ở lại, và mãi mãi ở lại.
Tôi sinh ra là đã có Chiến tranh, rồi tôi lớn lên trong Chiến tranh, rồi tôi bước vào cuộc mưu sinh cũng trong Chiến tranh!
Thời kháng chiến chống Pháp cho đến khi đất nước chia cắt, nhạc của Phạm Duy, là những bài ca dẫn tôi đi vào con đường âm nhạc, và từ dạo con sông Bến-Hải “hai màu” cho đến ngày “Ta tiến về Saigon”, âm nhạc không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của tôi.
Kháng chiến chín năm tôi hát nhạc Phạm Duy, Phan Huỳnh Điểu, Tô Hải, Trần Hoàn, Lê Thương, Hoàng Nguyên, Lê Mộng Nguyên… Đặc biệt ca khúc “Ngày trở về” của Phạm Duy, một bài hát làm rơi nước mắt hàng triệu người mẹ vì mỏi mòn chờ đợi con. Chỉ cần hai-mươi-lăm-chữ (25) trong nhạc phẩm “Ngày trở về”, dù trở về trên đôi nạng gỗ, mọi người vẫn phải xúc động mỗi khi nghe lại ca khúc này.
Hai-mươi-lăm-chữ, từ lúc:
“… Mẹ lần mò ra trước ao
Nắm áo người xưa
Ngỡ trong giấc mơ
Tiếc rằng ta đôi mắt đã lòa
Vì quá đợi chờ…”
Không gian, thời gian của “NGÀY TRỞ VỀ” chỉ là những giây phút ngắn ngủi, nhưng đó là hình ảnh bất tận trong cuộc trùng phùng giữa MẸ và CON khi cuộc chiến chưa hẹn ngày kết thúc. (Nhạc thì có “Ngày trở về”, ảnh thì có bức ảnh “Mẹ con ôm nhau rơi lệ” của nhiếp ảnh gia Lâm Hồng Long, amh là người ở Bình Tuy tập kết ra Bắc).
Cuộc đời có đôi khi là những chuỗi ngày chờ đợi, nhiều lúc không biết mình chờ đợi cái gì, tiền tài, danh vọng, tình yêu?... Đợi chờ trong nỗi hân hoan, chờ đợi trong niềm tuyệt vọng và ngay cả trong đợi chờ những điều mà mình biết sẽ không bao giờ có được!
Trong “NGÀY TRỞ VỀ”, người mẹ chờ đợi con… chờ đợi đến nỗi đôi mắt mẹ đã lòa, thì trên đời này không có sự chờ đợi nào cay đắng và vĩ đại hơn! Tôi không có tham vọng lý giải, phê bình, mà chỉ cảm nhận ở góc độ một người yêu mến âm nhạc, một người đã đi qua nghèo đói, dốt nát, mất mát, lâm trận trong Chiến tranh, và mẹ tôi cùng những người mẹ khác cũng đã từng chờ đợi, cũng đã từng níu tay bịn rin, rơi nước mắt nhìn những đứa con, đứa cháu, khi chúng bước vào cuộc Chiến tranh mà chẳng hy vọng có ngày về.
Nghiệt ngã và bất hạnh, từ khi những đứa con tuột khỏi tay mẹ, biền biệt nơi chiến trường, người mẹ không tính ngày, tính tháng, mà tính năm chồng lên năm… Lâu quá, đứa con đã trở thành “Người xưa”, còn người mẹ không còn là Mẹ nữa, mà là “Ta”. Tôi nghĩ, không có cuộc chia ly nào lâu đến thế, không có ngày trở về nào lại xót xa đến thế và không có sự đau đớn nào hơn. “Ta” và “Người xưa” gần gũi mà muôn trùng cách biệt. “Ta” là mẹ, “Con” là người xưa, một sự xưng hô nghe nhói lòng, và có cuộc trùng phùng nào đớn đau hơn không? (Trong tình ca Ngày trở về. Còn có cái đau nào hơn, dù đứa con đã trở về, nhưng người mẹ không tin, cứ tưởng đó chỉ là giấc mơ):
“… Mẹ lần mò ra trước ao nắm áo người xưa
ngỡ trong giấc mơ
Tiếc rằng TA đôi mắt đã mở vì quá đợi chờ…”
Những bài ca đi qua tôi trong Chiến-tranh vẫn còn đó. Nhạc phẩm “Ngày trở về” vẫn còn đó, dù thời gian đã xa chúng ta quá lâu, nhưng đó là bài ca hoài niệm, bài hát chứng tích Chiến-tranh, một áng văn bất hủ của chia ly và đoàn tụ trong Chiến-tranh. Ngày trở về của anh thương binh không có huy chương, và sự đãi ngộ dành cho anh là đám ruộng cùng con trâu và cây cày:
“… Ngày trở về có anh thương binh
Chống nạng cày bừa
Vì thương yêu anh
Nên ngày trở về
Có con trâu xanh hết lòng giúp đỡ…”
(Phạm-Duy dùng chữ “con trâu xanh” hay quá).
(Theo tôi, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, “phù phép” ngôn ngữ, còn nhạc sĩ Phạm Duy là “phù thủy” ngôn ngữ?)
Nghe “Ngày trở về”, tôi chợt nhớ hai nhạc phẩm “Trở về” của Châu-Kỳ và “Ngày về” của Hoàng-Giác:
“… Về đây nhìn mây nước bơ vơ
Về đây nhìn cây lá xác xơ”…
(Trở về - Châu Kỳ)
“… Tung cánh chim tìm về tổ ấm
Nơi sống bao ngày giờ đằm thắm…”
(Ngày về - Hoàng Giác)
Tất cả đều là sự trở về, nhưng “NGÀY TRỞ VỀ” của nhạc sĩ Phạm Duy lại mang nhiều vết thương thân thể, vết thương thịt da có thể lành, nhưng vết thương lòng làm sao lành được, đã làm nhói đau hàng triệu trái tim của những người mẹ của một thời chia ly có khi là ly biệt.
“NGÀY TRỞ VỀ”…, ai cũng có một nơi chốn để trở về: Một mái ấm gia đình, hay một quê hương. Trở về sau chiến thắng, trở về sau thất bại, trở về từ một nơi xa xôi nào đó khi thấy cuộc sống bị đe dọa, bất ổn, hoặc trở về khi đã “tàn cuộc chơi”…
Những người từ bỏ quê hương vì một lý do nào đó, đến cuối đời có đôi khi lại mong muốn trở về chính nơi mình được sinh và lớn lên. Nhưng cái nơi tưởng chừng đơn giản ấy lại không phải ai cũng toại nguyện. Chiến tranh vùi dập trong những tháng năm tưởng chừng như không thể nào dứt, chờ đợi Hòa bình như vô vọng, vậy mà khi có Hòa bình rồi, tại sao có người lại sống chết tha phương? Lại là một điều nhức nhối của những ngày tháng Hòa bình, khó mà chữa lành vết thương.
Tôi yêu mến nhạc Phạm Duy. Năm 2000 từ Mỹ, anh đã viết thư khuyên tôi: “Hãy nghe nhạc Phạm Duy”. Và cũng trong năm 2000 này tôi đã gặp Phạm Duy tại Saigon. Vâng, tôi đã nghe, đã đọc về Phạm Duy, và lần này, xin phép anh, tôi viết về một chút suy nghĩ nông cạn của mình về ca khúc “NGÀY TRỞ VỀ”:
“… Ngày trở về
Những đóa hoa thấm thoát mười năm nhớ anh vắng xa
Có nhiều khi đời hoa chóng già vì thiếu mặn mà…”
-Một bông hoa cho ngày thương binh.
-Một nén nhang cho Phạm-Duy.
-Một bài hát dành cho những ai không phân biệt bên này hay bên kia.
Phạm Duy đã một thời viết rất nhiều bài ca chống thực dân Pháp, anh một lòng với kháng chiến, ôm đàn, hát vang…, và sau cùng, có nhiều lý do để anh từ bỏ kháng chiến “dinh tê” năm 1951. Nhạc sĩ Phạm Duy đã chia sẻ:
-“Tôi đã ra đi nhiều lần. Từ kháng chiến vào thành phố, rồi vào Saigon. Từ Saigon, tôi bỏ lại hết đi sang Mỹ…” (trang web PhamDuy.com)
Năm 2000, anh đã trở về Việt Nam , để chết trên quê hương mình:
“… Việt Nam Việt Nam hai câu nói sau cùng khi lìa đời…”
(Ca khúc Việt Nam Việt Nam-Phạm Duy)
Và có một câu hát trong NGÀY TRỞ VỀ vượt lên trên tình yêu:
-Có nhiều khi đời hoa chóng già vì thiếu mặn mà.
TRẦN HỮU NGƯ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét